डॉ. जफर डारिक कासमी

मुले हा प्रत्येक राष्ट्राचा पाया असतात. त्यांचे शिक्षण, संगोपन आणि चांगले संस्कारच समाजात शांतता, प्रगती आणि समृद्धी सुनिश्चित करतात. मुलांना प्रेम आणि योग्य मार्गदर्शन मिळाल्यास, राष्ट्र बलवान आणि सुसंस्कृत बनते. पण त्यांच्या हक्कांकडे दुर्लक्ष केल्यास, राष्ट्राचे भविष्य कमकुवत होते.

हेच सत्य अधोरेखित करण्यासाठी भारतात दरवर्षी बालदिन साजरा केला जातो. मुलांचे शिक्षण, आरोग्य आणि आनंद यांचे रक्षण करणे हे आपले कर्तव्य असल्याची आठवण हा दिवस करून देतो.

चौदा शतकांहून अधिक काळ लोटला. इस्लामने मुलांशी संबंधित हक्क आणि जबाबदाऱ्या स्पष्टपणे परिभाषित केल्या आहेत. कुराण आणि प्रेषित मुहम्मद (स.) यांच्या शिकवणीत प्रत्येक मुलासाठी दया, न्याय आणि शिक्षणावर भर दिला आहे.

इस्लामिक दृष्टिकोनातून, बालदिन हा केवळ एक उत्सव नाही. हा दिवस लहानांचा सन्मान करण्याची आणि त्यांची काळजी घेण्याच्या आपल्या आध्यात्मिक व नैतिक जबाबदारीची आठवण करून देतो.

आधुनिक जगाने बाल संरक्षणासाठी कायदे बनवण्याच्या खूप आधीच, इस्लामने मुलांना अल्लाहकडून मिळालेला एक पवित्र 'अमानत' (विश्वास) म्हणून ओळखले होते. कुराण त्यांचे वर्णन "जगातील जीवनाची शोभा" (अल-कफ: ४६) असे करते.

ते पालकांच्या आयुष्यात आनंद आणतात, पण त्यांच्यासोबत एक मोठी जबाबदारीही येते. प्रेषित (स.) म्हणाले: "तुमच्यापैकी प्रत्येकजण एक संरक्षक आहे, आणि प्रत्येकाला त्याच्या संरक्षणाखाली असलेल्यांबद्दल विचारले जाईल." (सहीह अल-बुखारी)

ही हदीस (प्रेषितांची शिकवण) स्पष्ट करते की, पालक हेच मुलांच्या कल्याणासाठी, शिक्षणासाठी आणि चारित्र्यासाठी जबाबदार आहेत.

इस्लामपूर्व काळात, अनेक लोक आपल्या मुलींना जिवंत दफन करत. ही एक क्रूर प्रथा होती. इस्लामने तिचा तीव्र निषेध केला. (कुराण विचारते) "आणि जेव्हा जिवंत गाडलेल्या मुलीला विचारले जाईल - कोणत्या गुन्ह्यासाठी तिला मारले गेले?" (अत-तकवीर: ८-९)

इस्लामने घोषित केले की, प्रत्येक मूल, मुलगा असो वा मुलगी, अल्लाहचा आशीर्वाद आहे. त्याला जगण्याचा, सन्मानाचा आणि संरक्षणाचा अधिकार आहे.

प्रेषित मुहम्मद (स.) यांनी मुलांवर खूप प्रेम केले. ते त्यांच्यासोबत खेळत, त्यांना कडेवर घेत आणि त्यांच्या भावनांचा आदर करत. ते म्हणाले: "जो दया दाखवणार नाही, त्याच्यावरही दया केली जाणार नाही." (सहीह अल-बुखारी)

हा सुंदर संदेश आपल्याला शिकवतो की, मुलाच्या भावनिक आणि नैतिक वाढीसाठी आपुलकी आणि करुणा अत्यंत आवश्यक आहे.

कुराणमधील पहिलाच आदेश ‘वाचा’  हा होता. हे दाखवते की शिकणे हाच श्रद्धेचा पाया आहे. प्रेषित (स.) म्हणाले: "ज्ञान मिळवणे हे प्रत्येक मुस्लिम पुरुष आणि स्त्रीवर बंधनकारक आहे."

त्यांनी असाही सल्ला दिला: "मुलाचा त्याच्या वडिलांवर हा हक्क आहे की, वडिलांनी त्याला चांगले नाव द्यावे आणि त्याला चांगले संस्कार (शिष्टाचार) शिकवावे." (शुअब अल-इमान)

अशा प्रकारे, इस्लाम शिक्षण – मग ते जागतिक असो वा नैतिक – हे पालक आणि समाजाचे पवित्र कर्तव्य बनवतो.

पालकांनी आपल्या मुलांना अन्न, वस्त्र आणि निवारा देणे ही त्यांची जबाबदारी आहे. कुराण सांगते: "मुलाच्या वडिलांनी आईच्या खाण्यापिण्याची आणि कपड्यांची जबाबदारी योग्य प्रकारे उचलावी." (अल-बकराह: २३३)

प्रेषित (स.) यांनी असेही म्हटले: "अल्लाहला घाबरा आणि आपल्या मुलांशी न्याय्य वागा." (सहीह अल-बुखारी)

मुलांमध्ये न्याय केल्याने घरात प्रेम आणि सलोखा निर्माण होतो. तर, पक्षपात केल्याने कुटुंबाची शांतता नष्ट होते.

इस्लाममध्ये शिक्षण म्हणजे केवळ ज्ञान मिळवणे नव्हे - तर ते चारित्र्य घडवणे आहे. चांगले संस्कार मिळालेले मूल पालकांसाठी आयुष्यभराचा आशीर्वाद ठरते. प्रेषित (स.) म्हणाले: "जेव्हा माणूस मरतो, तेव्हा त्याची सर्व कर्मे संपतात, फक्त तीन गोष्टी वगळता: सुरू असलेले दान (सदका-ए-जारिया), फायदेशीर ज्ञान, किंवा त्याच्यासाठी प्रार्थना करणारे सदाचारी मूल." (सहीह मुस्लिम)

इस्लामिक संगोपनाचा उद्देश श्रद्धा, प्रामाणिकपणा, न्याय, दयाळूपणा, कठोर परिश्रम आणि मानवता व राष्ट्राबद्दल प्रेम रुजवणे हा आहे.

बालदिन आपल्याला पुढच्या पिढीसाठी एक चांगले भविष्य सुरक्षित ठेवण्याची आठवण करून देतो. हे भविष्य केवळ सुख-सुविधा आणि यशाने नाही, तर श्रद्धा आणि मूल्यांनी सुरक्षित करायचे आहे.

कुराण आदेश देतो: "प्रत्येक आत्म्याने (व्यक्तीने) पाहिले पाहिजे की, त्याने उद्यासाठी (भविष्यासाठी) काय पाठवले आहे." (अल-हश्र: १८)

याचा अर्थ असा की, प्रत्येक पालक, शिक्षक आणि नेत्याने मुलांना ज्ञान, शिस्त आणि करुणेने जीवनासाठी तयार केले पाहिजे.

तथापि, भारतातील लाखो मुले आजही गरिबी, कुपोषण आणि शिक्षणाच्या अभावाचा सामना करत आहेत. बरीच मुले लहान वयातच काम करतात किंवा त्यांना शालेय शिक्षणापासून वंचित ठेवले जाते, विशेषतः ग्रामीण भागातील मुलींना. ही आव्हाने आपल्याला आठवण करून देतात की, खरा उत्सव साजरा करण्यासाठी कृतीची गरज आहे - केवळ शब्दांची नाही.

इस्लाम आणि आधुनिक भारत दोन्हीही मुलांनाच राष्ट्राचे खरे भविष्य मानतात. दोन्हीही प्रेम, शिक्षण आणि संरक्षणावर भर देतात, जरी त्यांचे दृष्टिकोन वेगळे असले तरी. इस्लाम ही कर्तव्ये उपासना मानतो, तर राज्य त्यांना कायदेशीर आणि सामाजिक जबाबदाऱ्या मानते.

मुस्लिमांसाठी मुले ही अल्लाहकडून आलेली एक पवित्र अमानत आहेत; राष्ट्रासाठी, तीच देशाची ताकद आणि आशा आहेत.

भारतात १४ नोव्हेंबर रोजी पंडित जवाहरलाल नेहरू यांच्या वाढदिवसानिमित्त साजरा होणारा बालदिन, त्यांच्या याच विश्वासाचा सन्मान करतो. देशाचे भविष्य मुलांच्या शिक्षण आणि आनंदावर अवलंबून आहे, असे ते मानत. "चाचा नेहरू" या लाडक्या नावाने ओळखल्या जाणाऱ्या नेहरूंनी एका काळजीवाहू आणि सुशिक्षित पिढीचे स्वप्न पाहिले होते.

इस्लामसुद्धा करुणा, न्याय आणि तरुणांचे संगोपन करण्याच्या आपल्या शाश्वत संदेशाद्वारे हेच स्वप्न पाहतो. जर इस्लामिक मूल्यांच्या भावनेने हा दिवस पाळला, तर बालदिन केवळ एक सण राहत नाही. तो प्रत्येक मुलावर प्रेम करण्याची, त्याचे संरक्षण करण्याची आणि त्याला शिक्षित करण्याची एक नैतिक आठवण बनतो.

प्रेषित मुहम्मद (स.) यांनी म्हटल्याप्रमाणे, "तुमच्यापैकी सर्वोत्तम ते आहेत, जे त्यांच्या कुटुंबासाठी सर्वोत्तम आहेत."

(लेखक अलिगढस्थित इस्लामिक विद्वान आणि लेखक आहेत.)