तब्बल ४१ वर्षांनंतर भारताने पुन्हा एकदा अंतराळात ऐतिहासिक झेप घेतली आहे. यावेळी हे गौरव उत्तर प्रदेशची राजधानी लखनऊचे सुपुत्र, भारतीय वायुसेनेचे ग्रुप कॅप्टन शुभांशु शुक्ला यांना मिळाले आहे. शुभांशु आंतरराष्ट्रीय अंतराळ स्थानकावर (International Space Station - ISS) पोहोचणारे पहिले भारतीय ठरतील. ते 'एक्सिओम स्पेस'च्या चौथ्या व्यावसायिक मोहिमेत 'Ax-4' मध्ये महत्त्वाची भूमिका बजावत आहेत, जे भारताच्या वैज्ञानिक, तांत्रिक आणि जागतिक सहकार्याच्या दिशेने एक मोठे मैलाचा दगड मानले जात आहे.
अंतराळात भारताची दुसरी ऐतिहासिक भरारी
शुभांशु हे भारताचे दुसरे अंतराळवीर आहेत. यापूर्वी, १९८४ मध्ये विंग कमांडर राकेश शर्मा यांनी तत्कालीन सोव्हिएत युनियनसोबतच्या 'सोयुज टी-११' मोहिमेत भाग घेतला होता. 'Ax-4' सोबत शुभांशुंचे उड्डाण एका नवीन युगाची सुरुवात आहे – ही अंतराळात भारताची पहिली पूर्ण व्यावसायिक उपस्थिती आहे, ज्यात देशाची नवीन वैज्ञानिक विचारसरणी, आंतरराष्ट्रीय सहकार्य आणि अंतराळ तंत्रज्ञानातील आत्मनिर्भरता दडलेली आहे.
फाल्कन-९ रॉकेटने उड्डाण
हा ऐतिहासिक क्षण २५ जूनच्या सकाळी आला, जेव्हा फ्लोरिडा येथील केनेडी स्पेस सेंटरमधून 'स्पेसएक्स'च्या 'फाल्कन-९' (Falcon-9) रॉकेटद्वारे शुभांशु शुक्ला आणि त्यांच्या टीमने अंतराळाकडे झेप घेतली. हे प्रक्षेपण १० जून रोजी होणार होते, परंतु खराब हवामानामुळे ते एका दिवसासाठी पुढे ढकलण्यात आले. ही मोहीम १४ दिवस चालेल, ज्यात शुभांशु आणि त्यांचे तीन सहकारी – अमेरिकेच्या वरिष्ठ अंतराळवीर पैगी विटसन (कमांडर), पोलंडचे स्लावोस उज्नास्की आणि हंगेरीचे टिबोर कर्टी – ISS वर वैज्ञानिक प्रयोग, तांत्रिक चाचण्या आणि अंतराळ जागरूकता कार्यक्रमांमध्ये भाग घेतील.
शुभांशु यांची विशेष भूमिका आणि अनुभव
या मोहिमेत शुभांशु पायलटची भूमिका बजावत आहेत, जे त्यांना इतर तीन सहकाऱ्यांपेक्षा खास बनवते. ते केवळ भारतीय वायुसेनेचे अनुभवी फायटर पायलट नाहीत, तर ISRO च्या प्रस्तावित गगनयान मोहिमेसाठी २०२४ मध्ये निवडलेल्या चार अंतराळवीरांपैकी ते एक आहेत.
त्यांच्याकडे २,००० तासांपेक्षा जास्त उड्डाणाचा अनुभव आहे आणि त्यांनी Su-30 MKI, MIG-21, MIG-29, जग्वार आणि हॉक सारखी लढाऊ विमाने उडवली आहेत. या प्रशिक्षण आणि अनुभवामुळेच ते या मोहिमेसाठी सर्वात योग्य ठरले आहेत.
भारतीय प्रयोगांचे महत्त्व आणि सांस्कृतिक प्रतिनिधित्व
'Ax-4' मोहिमेत एकूण ६० वैज्ञानिक प्रयोग असतील, त्यापैकी ७ प्रयोग थेट भारताशी संबंधित आहेत. यात सूक्ष्म गुरुत्वाकर्षणामध्ये (माइक्रोग्रॅविटी) स्नायू आणि वनस्पतींच्या वाढीवर अभ्यास, मेथीसारख्या बियांच्या उगवण्याची प्रक्रिया, आणि इन्सुलिन-आधारित मधुमेह असलेल्या रुग्णांसाठी 'सूट राइड' नावाचा वैद्यकीय अभ्यास यांचा समावेश आहे. हे प्रयोग भविष्यात अशा रुग्णांसाठी अंतराळ प्रवास शक्य करू शकतात.
शुभांशु अंतराळात भारतीय संस्कृती आणि भावनांनाही सोबत घेऊन जात आहेत. त्यांनी एका मुलाखतीत सांगितले की, ते आपल्यासोबत अंतराळात आम्रस, मूग डाळ आणि गाजरचा हलवा घेऊन जातील आणि तिथे योगाभ्यासही करतील. अशा प्रकारे ते केवळ वैज्ञानिकच नव्हे, तर सांस्कृतिक राजदूत म्हणूनही भूमिका बजावतील.
परिवार आणि देशाचा अभिमान
लखनऊच्या त्रिवेणी नगरमध्ये राहणारे शुभांशुचे आई-वडील – आशा शुक्ला आणि शंभू दयाल शुक्ला – आपल्या मुलाच्या या यशाबद्दल खूप अभिमान बाळगत आहेत. शुभांशुची मोठी बहीण शुचि मिश्रा यांनी सांगितले, “शुक्स (शुभांशु) नेहमीच एकाग्र आणि समर्पित राहिला आहे. हे मिशन केवळ त्याच्यासाठी नाही, तर संपूर्ण देशासाठी प्रेरणास्रोत ठरेल.”
लखनऊ शहरानेही या संधीचा आनंद साजरा करण्याची तयारी केली आहे. शुभांशुच्या शाळेने सार्वजनिक वॉच पार्टी आयोजित केली आहे आणि शहरभर त्यांना शुभेच्छा देणारे होर्डिंग्ज लावले आहेत. लखनऊमध्ये सध्या शुभांशु शुक्लांचे घर विद्यार्थ्यांसाठी प्रेरणादायी ठिकाण बनले आहे. तिथे मोठ्या संख्येने विद्यार्थी सेल्फी घेण्यासाठी आणि शुभेच्छा देण्यासाठी येत आहेत.
भारतासाठी हे मिशन का महत्त्वाचे आहे?
गगनयानची तयारी: ही मोहीम ISRO च्या प्रस्तावित मानव अंतराळ मोहीम गगनयानसाठी अनुभव आणि प्रशिक्षणाचा महत्त्वाचा आधार बनेल.
वैज्ञानिक प्रगती: भारताच्या संशोधकांना सूक्ष्म गुरुत्वाकर्षणामध्ये आपले प्रयोग करण्याची संधी मिळेल.
जागतिक सहकार्य: ही मोहीम NASA, ESA, SpaceX आणि भारताच्या वाढत्या सहकार्याचे प्रतीक आहे.
युवा प्रेरणा: शुभांशुची ही यात्रा नवीन पिढीला अंतराळ विज्ञान, संशोधन आणि संरक्षण सेवांमध्ये करिअर घडवण्यासाठी प्रेरित करेल.
भविष्याकडे एक नवीन उड्डाण
शुभांशुचे म्हणणे आहे, “मी केवळ उपकरणे किंवा प्रयोग घेऊन जात नाहीये, तर एक अब्ज भारतीयांच्या आशा आणि स्वप्ने घेऊन अंतराळात जात आहे.” हे विधानच हे सांगण्यासाठी पुरेसे आहे की, ही मोहीम केवळ एक वैज्ञानिक उपलब्धी नसून, भारताच्या आत्म्याचा आणि आकांक्षांचा विस्तार आहे.
या ऐतिहासिक उड्डाणासह शुभांशु शुक्ला केवळ भारताच्या अंतराळ इतिहासात आपले नाव कोरतील असे नाही, तर येणाऱ्या पिढ्यांसाठी नवीन मार्गही खुले करतील. भारत अंतराळात एका नवीन युगात प्रवेश करत आहे – आणि त्याचे प्रतिनिधित्व करत आहेत शुभांशु शुक्ला.
पंतप्रधान मोदींनी अंतराळवीरांना दिल्या शुभेच्छा. या ऐतिहासिक क्षणी, पंतप्रधान नरेंद्र मोदी यांनीही ट्विट करून शुभांशु शुक्ला आणि त्यांच्या टीमचे अभिनंदन केले आहे. पंतप्रधान मोदींनी आपल्या ट्विटमध्ये म्हटले, "भारत, हंगेरी, पोलंड आणि अमेरिकेच्या अंतराळवीरांना घेऊन जाणाऱ्या या अंतराळ मोहिमेच्या यशस्वी प्रक्षेपणाचे आम्ही स्वागत करतो.
भारतीय अंतराळवीर, ग्रुप कॅप्टन शुभांशु शुक्ला हे आंतरराष्ट्रीय अंतराळ स्थानकावर जाणारे पहिले भारतीय बनण्याच्या मार्गावर आहेत. ते आपल्यासोबत १.४ अब्ज भारतीयांच्या शुभेच्छा, आशा आणि आकांक्षा घेऊन जात आहेत. त्यांना आणि इतर अंतराळवीरांना सर्व यशासाठी शुभेच्छा!"
.jpg "उस्ताद अमजद अली खाँ यांना 'पुठोत्सव जीवनगौरव सन्मान' प्रदान करण्यात आला.")
.jpg "प्रातिनिधिक चित्र")
.jpg "IBCA चे महासंचालक SP यादव")