अमेरिकेसोबत राजनैतिक चर्चेची शक्यता कायम ठेवत, इराणने स्पष्ट केले आहे की, जोपर्यंत इस्रायल आणि अमेरिकेकडून भविष्यात कोणतेही आक्रमक कृत्य होणार नाही, अशी 'विश्वसनीय हमी' वॉशिंग्टन देत नाही, तोपर्यंत त्यांच्यासोबत कोणतीही वाटाघाटी प्रक्रिया निरर्थक असेल.
इराणच्या अटी
'एएनआय'ला (ANI) दिलेल्या ईमेल मुलाखतीत, इराणचे भारतातील राजदूत इराज इलाही यांनी वॉशिंग्टनसोबत संवाद पुन्हा सुरू करण्याच्या तेहरानच्या अटींवर जोर दिला. "अमेरिकेसोबतच्या वाटाघाटींबाबत, त्यांनी मुत्सद्देगिरीचा विश्वासघात केला आणि इस्रायलसोबत मिळून इराणवर बेकायदेशीर हल्ले केले, तर राजनैतिक प्रक्रिया अजूनही सुरू होती. त्यामुळे, भविष्यातील वाटाघाटींमध्ये अमेरिका आणि इस्रायलकडून अशा आक्रमक कृत्यांची पुनरावृत्ती टाळण्यासाठी विश्वसनीय हमी मिळाल्याशिवाय कोणत्याही चर्चेला अर्थ किंवा मूल्य राहणार नाही," असे ते म्हणाले.
मागील लष्करी कारवाया
राजदूतांनी गेल्या महिन्यात झालेल्या दोन मोठ्या लष्करी कारवायांचा उल्लेख केला. १३ जून रोजी इस्रायलने 'ऑपरेशन रायझिंग लायन' (Operation Rising Lion) सुरू केले. यात इराणच्या भूमीवर नातांझ (Natanz) आणि फोर्डो (Fordow) येथील अणु ठिकाणे, क्षेपणास्त्र उत्पादन केंद्रे आणि इस्लामिक रिव्होल्यूशनरी गार्ड कॉर्प्सच्या (IRGC) कमांड तळांना लक्ष्य करत व्यापक हवाई हल्ले केले.
या ऑपरेशनदरम्यान अनेक IRGC कमांडर आणि अणु शास्त्रज्ञांची हत्या झाल्याचे वृत्त आहे. यानंतर, २१-२२ जून रोजी अमेरिकेने 'ऑपरेशन मिडनाईट हॅमर' (Operation Midnight Hammer) अंतर्गत हल्ले केले. यात इराणी अणु पायाभूत सुविधांनाही लक्ष्य केले. इराणने दोन्ही ऑपरेशन्सचा तीव्र निषेध केला असून, त्यांना आंतरराष्ट्रीय कायदा आणि संयुक्त राष्ट्र चार्टरचे उघड उल्लंघन म्हटले आहे.
इलाही यांचे आरोप
"इस्रायली राजवट, ज्यांच्याकडे अण्वस्त्रे आहेत आणि ज्यांनी अण्वस्त्र प्रसारबंदी करारावर (NPT) स्वाक्षरी केलेली नाही, त्यांनी इराणला अण्वस्त्र मिळवण्यापासून रोखण्याच्या बहाण्याने आमच्या देशावर हल्ला केला. अशा कोणत्याही हेतूचा पुरावा नाही, आणि आमचा अणु कार्यक्रम IAEA च्या अत्यंत कठोर तपासणीखाली आहे," असे इलाही यांनी सांगितले. त्यांनी पुढे सांगितले की, अमेरिकेच्या हल्ल्यांना कोणताही कायदेशीर आधार नव्हता आणि त्यांना "आक्रमकतेचा गुन्हा" असे म्हटले. या कारवायांमध्ये सायबर आणि दहशतवादी घटक सामील होते, ज्यामुळे अनेक शास्त्रज्ञ, प्राध्यापक, लष्करी व्यक्ती आणि निरपराध नागरिकांचा मृत्यू झाला, असा दावाही त्यांनी केला.
"हे हल्ले संयुक्त राष्ट्र चार्टरच्या कलम २, परिच्छेद ४, अणुप्रसारबंदी व्यवस्था (non-proliferation regime), IAEA बोर्ड ऑफ गव्हर्नर्सचे ठराव आणि संयुक्त राष्ट्र सुरक्षा परिषद ठराव २२३१ चे अभूतपूर्व आणि उघड उल्लंघन आहे," असे इलाही म्हणाले.
मुत्सद्देगिरीला धोका
राजदूतांनी अमेरिका आणि इस्रायलवर मुत्सद्देगिरीला कमी लेखल्याचा आरोप केला. "इस्रायली राजवटीचे हल्ले, अमेरिकेच्या संगनमताने, इराण-अमेरिकेच्या वाटाघाटीच्या सहाव्या फेरीच्या फक्त दोन दिवस आधी झाले. हा मुत्सद्देगिरीचा विश्वासघात आणि संवादात अमेरिकेच्या गांभीर्याच्या अभावाचे स्पष्ट संकेत होते."
इस्रायलचा दावा निराधार
हल्ल्याचे समर्थन म्हणून इस्रायलने दिलेला 'अस्तित्वाचा धोका तटस्थ करण्याचा पूर्वनियोजित हल्ला' हा दावा इलाही यांनी फेटाळून लावला. "हा दावा पूर्णपणे निराधार आहे आणि आंतरराष्ट्रीय कायद्यात त्याला कोणताही आधार नाही. इराणने आपल्या इतिहासात कधीही कोणत्याही देशावर हल्ला केलेला नाही. जरी आम्ही इस्रायलला ओळखत नसलो आणि त्याला एक 'कब्जेदार' (occupying) आणि 'वर्णभेद' (apartheid) राजवट मानत असलो तरी, पॅलेस्टिनी प्रश्नावर आमची भूमिका शांततापूर्ण आहे – ज्यात सर्व मूळ रहिवाशांचा समावेश असलेल्या सार्वमताची मागणी आहे."
इराणचा अणु कार्यक्रम शांततापूर्ण
अणु मुद्द्यावर, राजदूतांनी पुनरुच्चार केला की इराणचा अणु कार्यक्रम शांततापूर्णच आहे. "IAEA च्या अहवालानुसार, इराणच्या अणु क्रियाकलापांमध्ये अण्वस्त्रीकरणाकडे कोणताही विचलन दिसत नाही. शांततापूर्ण सुविधांवर हल्ला करण्यासाठी इस्रायल आणि अमेरिकेने दिलेले समर्थन बेकायदेशीर आणि तर्कहीन आहे."
IAEA सहकार्यावर परिणाम
इराणच्या IAEA सोबतचे सहकार्य मर्यादित करण्याच्या अलीकडील निर्णयाबद्दल विचारले असता, इलाही म्हणाले की तेहरान अजूनही NPT चा सदस्य आहे आणि त्याच्या तरतुदींना बांधील आहे. मात्र, त्यांनी सध्याच्या परिस्थितीसाठी एजन्सीच्या राजकीयीकरणाला दोषी ठरवले. "सहकार्य थांबवण्याचा संसदेचा निर्णय IAEA च्या पक्षपाती वर्तनामुळे जनतेमध्ये असलेल्या असंतोषाचे प्रतिबिंब आहे, विशेषतः त्यांच्या महासंचालकांच्या हल्ल्यांवरील मौनामुळे. त्यांच्याकडून अशी अपेक्षा होती की ते एकतर अशा आक्रमकतेला रोखण्यास मदत करतील किंवा निदान त्याचा निषेध तरी करतील – त्यांनी दोन्ही केले नाही," असे इलाही म्हणाले.
वाटाघाटीसाठी अटी
इराणची मुत्सद्देगिरी करण्याची तयारी पुन्हा सांगताना, राजदूतांनी जोर दिला की, अमेरिकेने भविष्यात अशा हल्ल्यांची पुनरावृत्ती होणार नाही याची खात्री दिल्यासच अर्थपूर्ण वाटाघाटी शक्य आहेत.
