झेब अख्तर
एक काळ होता जेव्हा झारखंडच्या जमशेदपूरमधील आझाद वस्तीचे नाव सन्मानाने घेतले जात नव्हते. लोक या भागाला धनबादच्या 'वासेपूर'प्रमाणेच - गुन्हेगारी, भीती आणि नकारात्मक प्रतिमेने भरलेला समजत होते. पण काळ बदलला. आज त्याच आझाद वस्तीचे नाव लोक अभिमानाने घेतात. आणि या बदलाचे कारण आहेत - मुख्तार आलम खान आणि त्यांचे साथीदार सय्यद मतीनुल हक अन्सारी, मोहम्मद मोइनुद्दीन अन्सारी, सय्यद आसिफ अख्तर आणि इतर.
मुख्तार आलम आणि त्यांचे हे साथीदार आज प्रत्येक त्या ठिकाणी दिसतात, जिथे गरीब, दुर्बल आणि गरजू मदतीसाठी हाक देतात. मग ते रुग्णांना रक्त आणि औषधांची गरज असो, भुकेल्याला अन्न देणे असो, किंवा शिक्षण आणि स्पर्धा परीक्षांमध्ये मुलांना पुढे नेणे असो; मुख्तार आलम यांचे काम आता आशेचे किरण बनले आहे.
साल २०१९-२० मध्ये जेव्हा कोरोना लॉकडाऊनने सर्वांचे आयुष्य थांबवले होते, तेव्हा मुख्तार आलम यांनी आपल्या मोहल्ल्यातील काही लोकांसोबत मिळून ठरवले, "आता फक्त प्रेक्षक बनायचे नाही, मदत करायची आहे." त्यांनी आझाद वस्ती आणि आसपासच्या परिसरात धान्य, कपडे आणि औषधे वाटायला सुरुवात केली. जे लोक गंभीर आजारी होते, त्यांना रुग्णालयात पोहोचवले. कधी ऑक्सिजन सिलिंडरची व्यवस्था करावी लागली, तर कधी रक्तदाते शोधावे लागले.
त्या काळात जेव्हा बहुतेक लोक घरात कैद होते, तेव्हा मुख्तार आणि त्यांची टीम गरजूंसाठी सर्वात पुढे उभी होती. लॉकडाऊन संपले, लोक सामान्य जीवनाकडे परतले. पण मुख्तार आलम यांनी ठरवले, "हे काम थांबणार नाही."
लॉकडाऊननंतर त्यांनी गरजू रुग्ण आणि त्यांच्या नातेवाईकांसाठी भोजन सेवा सुरू करण्याचा निर्णय घेतला. मुख्तार आलम आणि त्यांच्या साथीदारांनी यासाठी रीतसर एक ट्रस्ट बनवला, ज्याचे नाव ठेवले - 'ह्युमन वेल्फेअर ट्रस्ट, जमशेदपूर'. काम करण्यासाठी ट्रस्टने सर्वात आधी जमशेदपूरचे सर्वात मोठे सरकारी रुग्णालय MGM ची निवड केली.
मुख्तार याचे कारण सांगतात, "इथे बहुतेक रुग्ण दूरदूरच्या गावांमधून येतात. उपचार तर होतो, पण राहण्या-खाण्याची अडचण होते. किमान आठवड्यातून दोन दिवस त्यांना मोफत जेवण मिळावे, याच विचाराने सुरुवात केली. दर आठवड्याला दोन दिवस, ५०० पेक्षा जास्त रुग्ण आणि त्यांचे नातेवाईक तृप्त होऊन जेवण करतात." हा क्रम आजपर्यंत सुरू आहे आणि मुख्तार यांची ओळख बनला आहे.
भोजनानंतर पुढचे पाऊल होते - मोफत औषध आणि रक्तदान. गरजू रुग्णांसाठी औषधांची व्यवस्था सुरू करण्यात आली. त्यानंतर रक्तदान शिबिरे आयोजित करून रुग्णांचे प्राण वाचवण्याची मोहीम राबवण्यात आली. आजपर्यंत हजारो युनिट रक्त मुख्तार आलम आणि त्यांच्या टीमने उपलब्ध करून दिले आहे. आणि विशेष म्हणजे, ही सर्व कामे कोणत्याही शुल्काशिवाय, कोणत्याही भेदभावाशिवाय होतात.
आर्थिक मदत कुठून येते? या प्रश्नावर मुख्तार आलम मोकळेपणाने सांगतात, "काही खर्च आम्ही आमच्या खिशातून करतो, काही समाजातील लोक मदत करतात. रमजानच्या महिन्यात मुस्लिम समाजाकडून मिळणारी 'जकात'ची रक्कमही गरिबांच्या सेवेत लावली जाते."
यासोबतच, मुख्तार आलम आणि त्यांचे साथीदार राज्यातील 'सबर' या अनुसूचित आदिवासी जमातीच्या मदतीसाठीही सक्रिय आहेत. महिन्यातून एकदा सबर जमातीच्या मुलांना आसपासच्या गावातून शहरात आणून फिरवले जाते आणि त्यांच्यात भेटवस्तू वाटल्या जातात. काही महिन्यांपूर्वी सदर रुग्णालयात उपचार घेत असलेल्या टुना सबर आणि त्यांची पत्नी सुमी सबर यांच्या मदतीसाठी 'ह्युमन वेल्फेअर ट्रस्ट'ने पुढाकार घेतला. टीमने रुग्णालयात पोहोचून या जोडप्याची भेट घेतली आणि त्यांना हेल्थ सप्लीमेंट पावडर, औषधे आणि फळे दिली. उपचारात शक्य ती सर्व मदत करण्याचे आश्वासनही दिले.
इतकेच नाही, दरवर्षी ख्रिसमसच्या निमित्ताने मुख्तार आलम आपल्या साथीदारांसह सबर कुटुंबांमध्ये पोहोचतात. मुलांना गरम कपडे, टोपी, वही, पेन्सिल, बूट-मोजे आणि खाण्यापिण्याच्या वस्तू भेट म्हणून दिल्या जातात. हा प्रयत्न दाखवतो की, 'ह्युमन वेल्फेअर ट्रस्ट'ची सेवा केवळ शहरापुरती मर्यादित नाही, तर ती दूरच्या वस्त्या आणि आदिवासी भागांपर्यंतही पोहोचली आहे.
केवळ मदतच नाही, तर मुख्तार आणि त्यांच्या साथीदारांनी विचार केला की आझाद वस्तीची नकारात्मक प्रतिमा कशी पुसून टाकायची. यासाठी त्यांनी NEET, सिव्हिल सर्व्हिसेस, CA आणि ज्युडिशिअरी यांसारख्या स्पर्धा परीक्षांमध्ये यशस्वी झालेल्या हुशार तरुणांना आझाद वस्तीत बोलावून मुलांना प्रेरित करायला सुरुवात केली.
याचा परिणाम दिसला. आता त्याच वस्तीतील मुले मोठी स्वप्ने पाहू लागली आणि ती पूर्णही करू लागली. सर्वात मोठा चमत्कार २०२४ मध्ये घडला, जेव्हा आझाद वस्तीतील फळ विक्रेते मोहम्मद अब्बास यांची मुलगी कहकशां परवीन हिने NEET UG मध्ये ७२० पैकी ७२० गुण मिळवून देशभरात टॉप स्कोअरर बनून सर्वांना चकित केले. हे केवळ तिच्या कुटुंबासाठीच नाही, तर संपूर्ण जमशेदपूर आणि विशेषतः आझाद वस्तीसाठी प्रेरणा बनले.
साल २०२५ मध्ये ईद मिलाद-उन-नबीच्या निमित्ताने आझाद मॅरेज हॉलमध्ये आयोजित मेगा ब्लड डोनेशन कॅम्पमध्ये ३०३ युनिट रक्त गोळा करण्यात आले. याप्रसंगी झारखंड सरकारचे अतिरिक्त सचिव प्रमुख पाहुणे म्हणून उपस्थित होते. ते म्हणाले, "ह्युमन वेल्फेअर ट्रस्टने नेहमीच कोणताही भेदभाव न करता समाजाची सेवा केली आहे. कोणाला गरज पडल्यास, सर्वात आधी हीच संस्था रक्त पुरवठा करते."
मुख्तार आलम आणि त्यांची टीम आज माणुसकीचा आदर्श ठेवत प्रत्येक आघाडीवर काम करत आहे. त्यांनी वेगवेगळ्या ठिकाणी पिण्याच्या थंड पाण्याची व्यवस्था केली, हिवाळ्यात गरिबांना ब्लँकेट वाटले आणि शेकोटीची व्यवस्था केली. नैसर्गिक आपत्तीच्या वेळी तातडीने मदत पोहोचवली आणि हुशार मुलांना शिक्षणासाठी आर्थिक सहकार्य दिले. मुलांना खेळण्याचे साहित्य उपलब्ध करून दिले आणि स्पर्धा परीक्षांमध्ये यशस्वी तरुणांचा सन्मान केला.
इतकेच नाही, तर रिक्षाचालकांना स्वतःची रिक्षा देऊन आत्मनिर्भर बनवले आणि छोट्या व्यापाऱ्यांना सहकार्य करून त्यांचा व्यवसाय उभा केला. गरजूंसाठी हेल्प डेस्कही तयार करण्यात आला. या सर्व सामाजिक कार्यांमध्ये, सर्वात मोठा अभिमानाचा क्षण तो होता, जेव्हा २०२३ मध्ये प्रजासत्ताक दिनी त्यांच्या 'ह्युमन वेल्फेअर ट्रस्ट' या संस्थेला जिल्हा प्रशासनाकडून समाजसेवेसाठी सन्मानित करण्यात आले.
आज 'ह्युमन वेल्फेअर ट्रस्ट'चे अध्यक्ष मतीनुल अन्सारी आहेत आणि सचिव स्वतः मुख्तार आलम आहेत, तर सय्यद आसिफ अख्तर विश्वस्त आहेत. आज जे काही काम होते, ते सर्व याच बॅनरखाली केले जाते. जमशेदपूरच्या आझाद वस्तीला लोक आता "नकारात्मक जागा" नाही, तर "आशेची जागा" मानतात.
हा बदल सोपा नव्हता, पण मुख्तार आलम खान आणि त्यांच्या साथीदारांनी हे सिद्ध केले की, जर हेतू स्पष्ट असेल आणि जिद्द खरी असेल, तर कोणताही मोहल्ला, कोणताही परिसर, कोणताही माणूस मागासलेला राहू शकत नाही. मुख्तार आलम यांची कहाणी केवळ जमशेदपूरची नाही, तर संपूर्ण देशासाठी एक धडा आहे - स्वतःला बदला म्हणजे समाजही बदलेल.
'आवाज मराठी'वर प्रसिद्ध होणारे लेखन, व्हिडिओज आणि उपक्रम यांविषयीचे अपडेट्स मिळवण्यासाठी या लिंक्सवर क्लिक करा -
