डॉ. फिरदौस खान

जगात काही माणसं अशी असतात जी समाजालाच आपलं कुटुंब मानतात आणि त्याच्या कल्याणासाठी आपलं संपूर्ण आयुष्य वेचतात. हरियाणातील हिसारचे होशियार खान हे अशाच थोर विचारांचे व्यक्तिमत्त्व आहे. त्यांनी केवळ आपल्या कुटुंबाचाच सांभाळ केला नाही, तर समाज आणि समुदायाच्या प्रगतीसाठीही सतत प्रयत्न केले. बालपणापासून ते आजपर्यंत ते समाजसेवेच्या कार्यात सक्रिय आहेत. प्रत्येक क्षेत्रात त्यांनी आपली जबाबदारी अत्यंत निष्ठेने पार पाडली आहे.

बालपण आणि शिक्षण

होशियार खान आपल्या आयुष्याबद्दल सांगतात, "माझा जन्म १५ डिसेंबर १९५८ रोजी हरियाणाच्या हिसार जिल्ह्यातील 'थुराना' गावात झाला. त्यावेळी हा भाग संयुक्त पंजाबचा हिस्सा होता. माझी आई निम्बो ही धार्मिक वृत्तीची महिला होती, तर वडील अब्दुल हे अत्यंत साधे आणि श्रद्धाळू होते. आपल्यामुळे कोणालाही कोणताही त्रास होऊ नये, याची ते नेहमी काळजी घ्यायचे. माझे आई-वडील शिकलेले नव्हते, तरीही त्यांनी मला आणि माझ्या भावंडांना चांगले शिक्षण दिले. आमच्या इस्लाम धर्मात शिक्षणाला खूप महत्त्व आहे. शिक्षण घेणे हे प्रत्येक मुस्लिमाचे कर्तव्य (फर्ज) आहे. त्याकाळी पदवी मिळवणे ही खूप मोठी गोष्ट मानली जायची आणि मी ती मिळवू शकलो."

नोकरी आणि हक्काचा लढा

१९७८ मध्ये होशियार खान यांची सरकारी नोकरी सुरू झाली. पाटबंधारे विभागात (Irrigation Department) सुपरवायझर म्हणून त्यांची नेमणूक झाली. २०१६ पर्यंत त्यांनी सेवा दिली. या काळात त्यांनी अनेक सामाजिक आणि व्यावसायिक जबाबदाऱ्या पार पाडल्या.

ते सांगतात, "सरकारी नोकरीत असताना मी मेकॅनिकल युनियनचा अध्यक्ष, सचिव आणि चेअरमन राहिलो. तसेच १९९८ ते २०१७ पर्यंत मी लघु सचिवालय निवास कॉलनीचा अध्यक्षही होतो. मी नेहमी कर्मचाऱ्यांच्या हक्कांसाठी काम केले. त्यांची ड्युटी योग्य प्रकारे लावणे, पगार आणि थकबाकी (एरिअर्स) मिळवून देणे, या सर्व कामांसाठी मला धरणे आणि आंदोलनांचा आधार घ्यावा लागला. माझा जास्तीत जास्त वेळ याच कामांमध्ये गेला."

समाजसेवा आणि कल्याण समिती

केवळ नोकरीच नाही, तर धार्मिक आणि सामाजिक कार्यातही होशियार खान नेहमीच पुढे राहिले. २००४ पासून ते 'मुस्लिम कल्याण समिती (ग्रामीण व शहरी)' चे अध्यक्ष आहेत. त्यांनी समाजाच्या भल्यासाठी आणि मुस्लिम समुदायाच्या विकासासाठी सतत काम केले. मुस्लिम कल्याण समितीचा उद्देश समाजाच्या अडीअडचणी आणि मागण्यांकडे लक्ष देणे हा आहे. या संघटनेच्या माध्यमातून मागासवर्गीयांचे हक्क, आरक्षण आणि इतर सामाजिक मुद्द्यांवर बैठका घेतल्या जातात. गरज पडल्यास आंदोलनेही केली जातात.

धार्मिक सुविधा आणि देखभाल

हिसारमध्ये मुस्लिम समाजाच्या सोयीसाठी 'ईद-उल-फित्र' आणि 'ईद-उल-अजहा' (बकरी ईद) च्या दिवशी सार्वजनिक नमाजचे आयोजन समिती करते. शहरात पुरेशा मशिदी नसल्यामुळे 'क्रांतीमान पार्क'मध्ये नमाजची व्यवस्था केली जाते आणि त्याचा सर्व खर्च समिती उचलते.

याशिवाय हिसारच्या 'बारा क्वार्टर' परिसरात असलेल्या कब्रस्तानाची देखभालही समिती करते. जनावरांनी आत जाऊ नये म्हणून कब्रस्तानाला संरक्षक भिंत बांधण्यात आली आहे. वेळोवेळी गवत काढणे, पावसानंतर माती भरणे आणि कबरींची साफसफाई करणे ही कामे केली जातात. तसेच कबर खोदताना अडचण येऊ नये आणि जागेचा योग्य वापर व्हावा, यासाठी तिथली झाडेही व्यवस्थित छाटली जातात.

मदरसा आणि मुलांचे शिक्षण

कब्रस्तानाच्या एका भागात मदरसाही सुरू आहे. तिथे सुमारे ४० मुले धार्मिक शिक्षण घेतात. मुलांना अरबी आणि उर्दू शिकवले जाते. काही मुलांच्या राहण्याची सोयही तिथेच आहे. त्यांच्या खाण्या-पिण्याचा सर्व खर्च समिती करते. मदरशाच्या एका खोलीत इमाम राहतात आणि तिथे नियमित नमाज होते.

अलीकडेच मदरशासाठी दोन नवीन खोल्या बांधण्यात आल्या. त्यासाठी सुमारे सहा लाख रुपये खर्च आला. समितीचे उत्पन्न निश्चित नसल्यामुळे बांधकामासाठी काही पैसे उसने घ्यावे लागले.

निसर्गाच्या सानिध्यात शिक्षण

मदरशाच्या जवळच एक सुंदर फुलबाग तयार केली आहे. तिथे गुलाब, मोगरा, मेहंदी, डाळिंब, पेरू आणि खजुराची झाडे लावली आहेत. मुले इथे खेळतात आणि अभ्यासही करतात. कब्रस्तानाच्या गेटजवळ कडुलिंब, शेवगा आणि जांभळाची झाडे लावली आहेत. यामुळे मुलांना घरासारखे वातावरण मिळते. हे त्यांच्या शिक्षणासाठी आणि मानसिक विकासासाठी फायदेशीर ठरते.

वक्फ जमिनींचा मुद्दा

होशियार खान वक्फ बोर्डाच्या जमिनी आणि मालमत्तेच्या मुद्द्यांवरही सक्रिय आहेत. हिसारमध्ये वक्फ मालमत्तेचा योग्य वापर होत नव्हता. त्यांनी 'ऑल इंडिया मुस्लिम कल्याण समिती'च्या मदतीने २०१३ मध्ये कायद्यात सुधारणा घडवून आणली. यामुळे वक्फ जमिनीची लीज प्रक्रिया पारदर्शक झाली आणि ती लिलाव पद्धतीवर (Bidding system) आधारित करण्यात आली.

हा कायदा लागू झाल्यामुळे अंदाजे चारशे कोटी रुपयांचे वार्षिक उत्पन्न मिळणे शक्य झाले आहे. याशिवाय हिसार आणि हरियाणातील अनेक कब्रस्तानांवरील अवैध ताबा हटवण्यासाठी समितीने प्रशासन आणि शासनाकडे सतत पाठपुरावा करून कारवाई घडवून आणली.

होशियार खान यांचे जीवन हे समाज आणि धर्माप्रती समर्पण, नैतिकता आणि जनसेवेचे उत्तम उदाहरण आहे. माणसाने केवळ स्वतःच्या कुटुंबासाठी किंवा स्वार्थासाठी जगू नये, तर समाज आणि समुदायाच्या भल्यासाठीही प्रयत्न करावेत, असे त्यांचे मानणे आहे. प्रामाणिकपणा, संयम आणि सच्ची निष्ठा असेल, तर कोणत्याही अडचणीवर मात करून समाजासाठी कायमस्वरूपी योगदान देता येते, हाच संदेश त्यांच्या आयुष्यातून मिळतो.