फरहान इस्रायली 

तीस वर्षांपूर्वी, जयपूरच्या एका लहानशा खोलीत एका स्वप्नाने जन्म घेतला. ते स्वप्न आज हजारो मुलींसाठी शिक्षणाचा प्रकाश बनले आहे. ही कहाणी आहे सैयद अन्वर शाह यांची, ज्यांना लोक प्रेमाने 'मास्टर अन्वर शाह' म्हणतात. त्यांनी केवळ आपल्या मुलीच्या शिक्षणाचे स्वप्न पाहिले नाही, तर त्याला संपूर्ण समाजाच्या मुलींच्या प्रगतीचे माध्यम बनवले.

आज, त्यांची शिक्षण संस्था 'अल-जामिया-तुल आलिया' केवळ जयपूरमध्येच नव्हे, तर संपूर्ण देशात आणि परदेशातही ज्ञान आणि इस्लामी नैतिकतेचा संदेश पसरवत आहे.

अन्वर शाह अशा धार्मिक वातावरणातून येतात, जिथे शिक्षण केवळ पुस्तकांपुरते मर्यादित नव्हते, तर ते मानवी चारित्र्य आणि सामाजिक जबाबदारीचा एक भाग बनवले गेले होते. त्यांनी १९८० मध्ये राजस्थान विद्यापीठातून लोक प्रशासनात एम.ए. पूर्ण केले. त्यानंतर त्यांनी आपले संपूर्ण आयुष्य समाजाच्या भल्यासाठी आणि शिक्षणाच्या सेवेसाठी समर्पित केले.

१९९५ मध्ये जेव्हा त्यांची मुलगी आलिया जन्माला आली, तेव्हा त्यांनी ठरवले की मुलींच्या शिक्षणासाठी एक अशी संस्था स्थापन करायची, जी इस्लामिक वातावरणात लौकिक आणि धार्मिक शिक्षणाचा मजबूत संगम असेल.

१९ एप्रिल १९९५ रोजी जेव्हा 'अल-जामिया-तुल आलिया'ची सुरुवात झाली, तेव्हा तिथे केवळ पाच मुली होत्या, त्यापैकी तीन त्यांच्या स्वतःच्या मुली होत्या. घराची एक खोली वर्ग बनली आणि अशा प्रकारे, चार भिंतींच्या आत एका मोठ्या चळवळीला सुरुवात झाली.

सुरुवातीच्या काळात, जयपूरच्या मेवातचे कारी नूर मुहम्मद साहेब, मुफ्ती इब्राहिम, मुफ्ती झाकीर नोमानी, मुफ्ती खलील अहमद यांसारख्या मोठ्या विद्वानांनी त्यांना पाठिंबा दिला. उर्दू पुस्तके तयार केली गेली आणि एक अशी शिक्षण प्रणाली तयार करण्यात आली, ज्यात मुली इस्लामिक ज्ञानासोबतच लौकिक शिक्षणही घेऊ शकतील.

आज ही संस्था १५०० हून अधिक मुलींना शिक्षण देत आहे. येथे तीन प्रकारचे अभ्यासक्रम शिकवले जातात: पाच वर्षांचा 'आलिमा' कोर्स, दोन वर्षांचा 'दीनियत सर्टिफिकेट कोर्स' (DCC) आणि एक वर्षाचा 'दर्स-ए-दीन' कोर्स. लहान मुलींपासून ते विवाहित महिलांपर्यंत, प्रत्येकजण आज या संस्थेत शिक्षण घेत आहे. शिक्षणासोबतच, येथे NIOS (नॅशनल इन्स्टिट्यूट ऑफ ओपन स्कूलिंग) द्वारे १० वी आणि १२ वीच्या शिक्षणाचीही सोय आहे, जेणेकरून मुलींना १८ वर्षांपूर्वी आपले शिक्षण सोडावे लागणार नाही.

सैयद अन्वर शाह यांनी एक अशी व्यवस्था निर्माण केली आहे, जी त्यांच्याशिवायही चालू शकेल. ते म्हणतात, "एक चांगला प्रशासक तोच असतो, जो काम वाटून देऊ शकतो आणि वेळेवर विश्वास ठेवतो."

या शैक्षणिक प्रवासातून अनेक यशस्वी महिला घडल्या आहेत. काही इंजिनिअर बनल्या, काहींनी उच्च शिक्षण घेतले आणि काहींनी कुराण व अरबी ज्ञानात प्रावीण्य मिळवले. या संस्थेतून उत्तीर्ण झालेल्या मुलींनी भारतभर आणि परदेशात सुमारे १५० लहान-मोठे 'मकतब' आणि मदरसे सुरू केले आहेत. सैयद साहेबांची एक विद्यार्थिनी मदीना शरीफमध्ये राहते आणि दररोज पैगंबरांच्या रोजावर त्यांच्यासाठी प्रार्थना करते आणि या शिक्षण मिशनला सलाम करते.

शिक्षणासोबतच, अन्वर शाह यांचे समाजसेवेतील योगदानही प्रशंसनीय आहे. २००२ ते २०१२ या काळात ते जयपूरच्या जामा मशिदीचे सचिव होते. या काळात, त्यांनी मशिदीचे उत्पन्न अनेक पटींनी वाढवले आणि त्याचा उपयोग समाजाच्या कल्याणासाठी केला. "आपल्याला अल्लाहकडून घ्यायचे आहे आणि समाजाला द्यायचे आहे," हे त्यांचे तत्त्व आहे.

२००६ मध्ये, त्यांनी 'इस्लाहुल मोमिनात' नावाचे एक विशेष मासिक सुरू केले, जे मुस्लिम महिलांसाठी एक तेजस्वी व्यासपीठ बनले. हे मासिक १८ पेक्षा जास्त राज्यांमध्ये आणि राजस्थानच्या सुमारे २३ जिल्ह्यांमध्ये पोहोचते. या मासिकात, महिलांचे प्रश्न आणि इस्लामिक निर्देशांना कुराण आणि हदीसच्या प्रकाशात मांडले जाते.

'अल-जामिया-तुल आलिया'ला देशातील अनेक मोठ्या विद्वानांचे संरक्षण लाभले, ज्यात मौलाना कासिम नीलखेडी, मुफ्ती किफायतुल्लाह गुजराती, मौलाना तल्हा मजााहिरी, मुफ्ती फारूक मेरठी आणि मौलाना खालिद गाजीपुरी यांसारख्या नावांचा समावेश आहे.

अन्वर शाह म्हणतात की, "जर तुम्हाला कुराण किंवा हदीसमधील एकही गोष्ट माहित असेल, तर ती इतरांपर्यंत पोहोचवा." त्यांचे ध्येय हजरत आयेशा यांच्या मार्गावर चालून ज्ञान पसरवणे आणि समाजाची सुधारणा करणे हे आहे. त्यांना वाटते की, मुलींनी शिक्षण घेऊन समाजाचे नेतृत्व करावे आणि आपल्या कुटुंबाची व संपूर्ण उम्मतची (समाजाची) सुधारणा करावी.

आज, 'अल-जामिया-तुल आलिया' केवळ एक मदरसा नाही, तर ती एक चळवळ, एक मिशन बनली आहे, ज्याने मुलींच्या संपूर्ण शिक्षणाला मजबूत केले आहे. सैयद अन्वर शाह यांचा हा प्रवास प्रत्येक त्या व्यक्तीसाठी एक उदाहरण आहे, जो शिक्षणाच्या माध्यमातून समाजाला प्रकाशमान करू इच्छितो. एका खोलीतून सुरू झालेले हे स्वप्न आता हजारो हृदयांचा आणि मनांचा प्रकाश बनले आहे आणि ते वाढतच राहील.