झेब अख्तर

गरिबी आणि अभाव अनेकदा मुलांची स्वप्ने वेळेआधीच तोडून टाकतात. झारखंडच्या ग्रामीण भागातील हे एक सामान्य चित्र आहे, पण याच भागांतून आज अशा कथाही समोर येत आहेत, ज्या आशा निर्माण करतात. कांके ब्लॉकच्या चदरी गावचे रहिवासी अन्वरुल हक यांनी असाच एक प्रयत्न सुरू केला आहे. दिवसा ते फुटबॉल शिकवतात आणि रात्री मुलांना शिकवतात. अवघ्या तीन वर्षांत, त्यांच्या या पुढाकाराने अशा अनेक मुलांचे आयुष्य बदलले आहे, ज्यांच्यासाठी शिक्षण आणि खेळ दोन्हीही एकेकाळी चैनीच्या गोष्टी होत्या.

शेतापासून मैदानापर्यंत

अन्वरुल हक व्यवसायाने क्रीडा शिक्षक आहेत आणि रांची येथील एका निवासी मुलींच्या शाळेत शिकवतात. पण आपल्या नोकरीच्या पलीकडे, त्यांनी जे काम सुरू केले, तेच त्यांना वेगळे ठरवते. २०२१ मध्ये जेव्हा त्यांनी आपल्या गावातील आणि आसपासच्या मुलांची अवस्था पाहिली, तेव्हा एक नवीन विचार मनात आला. बहुतेक कुटुंबे रोजंदारी मजूर होती. मुले एकतर शाळेत जात नव्हती किंवा नशा आणि वाईट संगतीत वेळ वाया घालवत होती. अन्वरुल यांना वाटले की, या मुलांना खेळ आणि शिक्षणाशी जोडणे हाच एकमेव मार्ग आहे. पण समस्या होती—ना मैदान, ना संसाधने.

त्यांनी हार मानली नाही. त्यांनी गावाची शेते सपाट केली आणि त्याला तात्पुरत्या मैदानाचे स्वरूप दिले. तिथूनच मुलांना फुटबॉलचे प्रशिक्षण सुरू झाले. पिकांच्या हंगामात मैदान हातातून जात असे, तेव्हा दुसरी जागा शोधावी लागत असे. पण अविरत मेहनत आणि मुलांच्या जिद्दीने या अशक्य वाटणाऱ्या गोष्टीला शक्य केले.

विरोधातून विश्वासाकडे

मुलांना एकत्र करणे सोपे नव्हते. त्यांच्या पालकांना समजावणे हे मोठे आव्हान होते. सुरुवातीला गावातील अनेक लोकांनी या उपक्रमाला विरोध केला. गरीब कुटुंबांच्या पालकांना हे समजत नव्हते की, फुटबॉल खेळण्याने त्यांच्या मुलांचे भले कसे होणार. काही लोकांनी तर अशी अफवा पसरवली की, अन्वरुल हे सर्व स्वतःच्या फायद्यासाठी करत आहेत.

पण अन्वरुल हक यांनी हार मानली नाही. ते एकेका घरी गेले आणि पालकांना विश्वास दिला —"मुले दिवसा फुटबॉल खेळतील आणि रात्री अभ्यास करतील." हळूहळू पालकांचा विश्वास जिंकला गेला आणि मुले मैदानापर्यंत येऊ लागली.

चार मुलींपासून १५० मुलांपर्यंत

अवघ्या चार मुलींपासून सुरू झालेला हा उपक्रम आज एका मोठ्या प्रवाहात बदलला आहे. त्यांचा "स्टार वॉरियर्स क्लब" कांके आणि ओरमांझी भागातील सुमारे १५० मुलांना फुटबॉलचे प्रशिक्षण देऊन चुकला आहे. या ओळी लिहेपर्यंत, क्लबशी ६०-६५ मुले जोडलेली आहेत. तर, क्लबच्या १४ मुली राष्ट्रीय स्तरावरील स्पर्धांमध्ये खेळल्या आहेत. आणि सर्वात मोठे यश म्हणजे दिव्यानी लिंडा हिची भारताच्या १७ वर्षांखालील महिला संघात निवड होणे. दिव्यानी आज आंतरराष्ट्रीय स्तरावर खेळत आहे.

दिव्यानी लिंडाची कहाणी

अन्वरुल यांच्या मेहनतीचे सर्वात चमकदार उदाहरण म्हणजे दिव्यानी लिंडा. दिव्यानीचे कुटुंब अत्यंत गरीब आहे. वडिलांचे निधन झाले आहे. आई मजुरी करून कशीतरी घर चालवते. तिचा लहान भाऊ तीन वर्षांपासून तुटलेल्या पायामुळे अंथरुणाला खिळलेला आहे. या कठीण परिस्थितीतही दिव्यानीने फुटबॉलला आपली ओळख बनवले. अन्वरुल यांच्या देखरेखीखाली प्रशिक्षण घेतल्यानंतर, तिची निवड १७ वर्षांखालील भारतीय महिला फुटबॉल संघात झाली. आज ती नेपाळमध्ये खेळत आहे आणि झारखंडचे नाव रोशन करत आहे. दिव्यानी म्हणते—"माझे स्वप्न आहे की, खेळातून मिळालेल्या पैशातून मी माझ्या भावाचा इलाज करावा."

अन्वरुल सांगतात, "दिव्यानीसारख्या मुलांना पाहून वाटते की, आमची मेहनत फळाला येत आहे. त्यांच्या चमकणाऱ्या डोळ्यांत जी आशा आहे, तीच आमची सर्वात मोठी उपलब्धी आहे."

मुलींना मैदानात आणणे

अन्वरुल यांच्या उपक्रमात मुलींची भूमिका महत्त्वाची राहिली आहे. पण सुरुवातीला यालाही विरोध झाला. जेव्हा मुली हाफ पँट घालून मैदानात उतरल्या, तेव्हा गावच्या लोकांनी आक्षेप घेतला. अशिक्षित पालकांना समजावणे सोपे नव्हते. अन्वरुल यांनी संयम ठेवला, त्यांना समजावले आणि हळूहळू मानसिकता बदलली. आज त्यांच्या संघात मुलींची संख्या मुलांच्या बरोबरीची आहे.

अन्वरुल यांच्या या प्रयत्नांना आता स्थानिक स्तरावर कौतुकाची थाप मिळू लागली आहे. रांचीचे समाजसेवी जगदीश सिंह जग्गू त्यांना सातत्याने सहकार्य करतात. स्थानिक पिठोरिया पोलीस आणि प्रशासकीय अधिकाऱ्यांनी अनेकदा मुलांना ट्रॉफी आणि प्रोत्साहन दिले आहे. आंतरराष्ट्रीय हॉकीपटू निक्की प्रधान यांनीही क्लबला भेट देऊन मुलांचा उत्साह वाढवला आहे.

गेल्या वर्षी ऑगस्टमध्ये सिंगापूर आणि मलेशियातून आलेल्या परदेशी पाहुण्यांनीही 'स्टार वॉरियर्स क्लब'ला भेट दिली. त्यांनी मुलांचे फुटबॉलप्रेम आणि या उपक्रमाने होत असलेल्या बदलावर संशोधन केले. मुलांनी पारंपरिक झारखंडी नृत्याने त्यांचे स्वागत केले. परदेशी पाहुणे मुलांचा संघर्ष आणि त्यांची स्वप्ने ऐकून प्रभावित झाले आणि त्यांनी सहकार्याचे आश्वासनही दिले.

यानंतरही आव्हाने संपलेली नाहीत. सर्वात मोठी गरज आहे एका कायमस्वरूपी मैदानाची. अन्वरुल म्हणतात, "जेव्हा मुले राज्य आणि राष्ट्रीय स्तरावर खेळून परत येतात, तेव्हा स्वागत खूप होते, आश्वासनेही दिली जातात. पण नंतर सगळे विसरून जातात. कायमस्वरूपी मैदानाची कमतरता हेच सर्वात मोठे आव्हान आहे."

शिक्षण आणि खेळाचा संगम

अन्वरुल यांचा उपक्रम केवळ फुटबॉलपुरता मर्यादित नाही. दिवसा मैदानावर घाम गाळणारी हीच मुले रात्री पुस्तकांशी झटतात. अन्वरुल त्यांना शिकवतातही. त्यांचा विश्वास आहे की, शिक्षण आणि खेळ, दोन्ही मिळूनच मुलांचे भविष्य घडू शकते.

आज 'स्टार वॉरियर्स क्लब'शी जोडलेली शंभर टक्के मुले अभावग्रस्त कुटुंबांतील आहेत. पण याच अभावाला त्यांनी आपली ताकद बनवले आहे. हेच कारण आहे की, इतक्या कमी वेळात या क्लबने राज्य आणि राष्ट्रीय स्तरावर आपली ओळख निर्माण केली आहे.

सामाजिक बदलाच्या दिशेने

अन्वरुल यांचे प्रयत्न आता हळूहळू सामाजिक बदलाचे रूप घेत आहेत. खेळाच्या निमित्ताने मुले केवळ नशा आणि वाईट संगतीपासून दूर राहत नाहीत, तर शिक्षणाशीही जोडली जात आहेत. हा बदल त्यांच्या कुटुंबांपर्यंतही पोहोचत आहे. अन्वरुल म्हणतात, "अनेक वेळा नेते किंवा अधिकारी मुलांना प्रोत्साहन देण्यासाठी येतात. हे पाहून बरे वाटते. पण खरा आनंद तेव्हा होतो, जेव्हा मुले मैदानावर आपल्या मेहनतीचा निकाल विजयाच्या रूपाने घेऊन येतात."

आज जेव्हा झारखंडच्या अनेक गावांमध्ये मुले अभाव आणि लाचारीमुळे आपल्या स्वप्नांशी तडजोड करत आहेत, तेव्हा चदरी गावातून सुरू झालेला अन्वरुल यांचा हा उपक्रम एक आदर्श बनला आहे. त्यांनी दाखवून दिले की, वैयक्तिक स्तरावर केलेला छोटासा प्रयत्नही मोठे बदल घडवू शकतो. फुटबॉल त्यांच्यासाठी केवळ खेळ नाही, तर सामाजिक परिवर्तनाचे एक साधन आहे. त्यांच्या धैर्याला आणि समर्पणाला सलाम करणे आवश्यकच आहे.