झेब अख्तर

रांचीमध्ये गेल्या तीन दशकांहून अधिक काळ समाजाच्या भल्यासाठी आपले आयुष्य समर्पित केलेले इबरार अहमद हे एक असे नाव आहे, ज्यांची ओळखच त्यांच्या कार्यातून होते. फीअभावी एखाद्या मुलाचे शिक्षण सुटले असेल, एखादा गरीब रुग्ण उपचारासाठी हतबल होऊन भटकत असेल, किंवा जातीय तणाव समाजाला विभागण्याची भीती निर्माण करत असेल, अशा प्रत्येक ठिकाणी मदतीसाठी धावून येणारी व्यक्ती म्हणजे इबरार अहमद.

एकेकाळी बँकेत नोकरी करणारे आणि 'इंडियन पीपल्स थिएटर असोसिएशन' (IPTA) या सांस्कृतिक संस्थेशी खोलवर जोडलेले गेलेले इबरार, यांनी वैयक्तिक आणि संस्थात्मक अशा दोन्ही आघाड्यांवर अथक परिश्रम घेतले आहेत. ते 'मौलाना आझाद ह्युमन इनिशिएटिव्ह' (MAHI), 'समझा' (साझा मंच झारखंड) आणि 'मजलिस' यांसारख्या संघटनांचे संयोजक राहिले आहेत.

'अंजुम इबरार फाऊंडेशन'चे संचालक म्हणून, त्यांनी गरजूंच्या मदतीसाठी आपली वैयक्तिक संसाधनेही उपलब्ध करून दिली आहेत. ऑगस्ट २०१३ ते ऑगस्ट २०२२ पर्यंत, त्यांनी 'अंजुमन इस्लामिया रांची' आणि त्यांच्या रुग्णालयाचे अध्यक्ष म्हणून काम पाहिले. याशिवाय, ते रेड क्रॉस सोसायटी, YMCA, झारखंड चेंबर ऑफ कॉमर्स अँड इंडस्ट्री आणि कंट्री क्रिकेट क्लब यांसारख्या अनेक संस्थांचे आजीवन सदस्य आहेत.

इबरार यांचा ठाम विश्वास आहे की, "शिक्षण ही अशी किल्ली आहे, जी समाजाच्या बंद तिजोऱ्या उघडू शकते." याच विश्वासाने प्रेरित होऊन, त्यांनी सातत्याने मुले आणि तरुणांपर्यंत पोहोचण्याचा प्रयत्न केला आहे. 'अंजुमन इस्लामिया रांची'चे अध्यक्ष असताना, त्यांनी गरीब विद्यार्थ्यांसाठी शिष्यवृत्तीची व्यवस्था केली आणि 'टॅलेंट शो' व प्रश्नमंजुषा स्पर्धा सुरू केल्या, जेणेकरून शिक्षण केवळ पाठ्यपुस्तकांपुरते मर्यादित न राहता, आत्मविश्वास आणि व्यावहारिक कौशल्येही निर्माण करू शकेल.

कोविड-१९ महामारीच्या काळात, जेव्हा शाळा बंद होत्या आणि स्मार्टफोन किंवा लॅपटॉप असलेल्यांनाच ऑनलाइन शिक्षण उपलब्ध होते, तेव्हा हजारो मुले शिक्षणापासून वंचित राहिली होती. त्यावेळी, इबरार यांनी "मोहल्ला शिक्षा केंद्र" (समुदाय शिक्षण केंद्रे) सुरू केली. हिंदपिरी, आझाद बस्ती आणि अलीनगर यांसारख्या वंचित भागांमध्ये लहान वर्गखोल्या सुरू करण्यात आल्या, जिथे महाविद्यालयीन विद्यार्थी आणि स्वयंसेवक शिक्षकांनी मुलांना शिकवले. पुस्तके आणि वह्या मोफत पुरवण्यात आल्या आणि आरोग्याच्या सर्व नियमांचे पालन केले गेले.

शिक्षणाला नवी दिशा देण्यासाठी, त्यांनी २०२० मध्ये कांके ब्लॉकच्या पिरुटोला गावात 'मौलाना आझाद लायब्ररी आणि स्टडी सेंटर'ची स्थापना केली, जिथे एकेकाळी पुस्तके हे एक अप्राप्य स्वप्न होते. या ग्रंथालयाने मुलांसाठी आणि तरुणांसाठी ज्ञानाचे एक नवीन जग उघडले. त्याचप्रमाणे, मौलाना आझाद यांच्या जयंतीनिमित्त आयोजित वार्षिक शैक्षणिक आणि सांस्कृतिक मेळ्यांमध्ये, शेकडो मुलांनी नृत्य, भाषणे आणि प्रश्नमंजुषा यांच्या माध्यमातून आपली प्रतिभा दाखवली.

'MAHI' च्या बॅनरखाली, इबरार यांनी 'क्विक मॅथ्स' आणि 'वैदिक गणित' यावर कार्यशाळा आयोजित केल्या, ज्यात मोठ्या संख्येने मुलींनी सहभाग घेतला. त्यांच्यासाठी, शिक्षण म्हणजे केवळ पदव्या मिळवणे नव्हे, तर आत्मविश्वास निर्माण करणे आहे - जे समाज बदलण्याचे सर्वात शक्तिशाली साधन आहे.

जर शिक्षण मुलांच्या स्वप्नांना पंख देते, तर आरोग्य गरिबांचा श्वास टिकवून ठेवते, आणि या आघाडीवरही इबरार अहमद यांनी खोल ठसा उमटवला आहे.

रांची येथील अंजुमन इस्लामिया हॉस्पिटलमध्ये त्यांच्या कार्यकाळात अनेक सुधारणा करण्यात आल्या. उपचार परवडणारे आणि सहज उपलब्ध करून दिले, जेणेकरून गरीब रुग्णही संकोच न करता येऊ शकतील. गरजू रुग्णांना मोफत औषधे आणि निदान चाचण्या उपलब्ध करून देण्यात आल्या, ज्यामुळे हे रुग्णालय संकटात सापडलेल्यांसाठी एक निवारा बनले. 'MAHI' द्वारे त्यांनी नियमितपणे मोफत वैद्यकीय शिबिरे आयोजित केली. हिंदपिरी आणि जवळपासच्या भागांमध्ये, डेंग्यू, चिकुनगुनिया आणि मलेरियासारख्या आजारांची तपासणी आणि उपचार मोफत उपलब्ध करून दिले. एकाच शिबिरात ९० हून अधिक रुग्णांवर उपचार करण्यात आले. हिवाळ्यात ब्लँकेटचे वाटप करणे हे त्यांच्या या विश्वासाचे प्रतीक होते की, समाजसेवा केवळ वैद्यकीय मदतीपुरती मर्यादित नाही, तर ती मानवी प्रतिष्ठा देखील जपते. इबरार नेहमी म्हणतात, "आरोग्यसेवा हा गरिबांचा हक्क आहे, दान नव्हे."

इबरार यांची मुळे संस्कृतीमध्ये खोलवर रुजलेली आहेत. 'इप्टा'चे (IPTA) राज्य अध्यक्ष म्हणून, त्यांनी सांस्कृतिक कार्यक्रमांद्वारे जातीय सलोख्याच्या मोहिमा पुढे नेल्या. लोककलाकारांसोबत मिळून, त्यांनी "जोहार झारखंड" नावाची ५१ भागांची माहितीपट मालिका तयार केली, जी दूरदर्शनवर प्रसारित झाली.

२०१४ मध्ये रांचीजवळील सिलगई-चान्हो येथे जातीय हिंसाचार भडकला, तेव्हा ते केवळ प्रेक्षक बनून राहिले नाहीत. पद्मभूषण पुरस्कार विजेते मुकुंद नायक आणि प्रसिद्ध कलाकार मधु मन्सुरी यांच्यासह एका शांतता शिष्टमंडळाचे नेतृत्व करत, त्यांनी दोन्ही समुदायांशी संवाद सुरू केला. सांस्कृतिक कार्यक्रम आणि परस्पर विश्वास पुनर्स्थापित करण्यासाठी केलेल्या सातत्यपूर्ण प्रयत्नांमुळे परिस्थिती नियंत्रणात आणण्यास मदत झाली.

इबरार अहमद यांनी केवळ आपल्या कार्यातूनच नव्हे, तर आपल्या लेखणीतूनही समाजाला मार्गदर्शन केले आहे. त्यांनी 'छोटा नागपूर मेल' आणि 'आलम-ए-झारखंड'चे संपादक म्हणून काम पाहिले आणि नंतर 'सबरंग' नावाची एक वृत्तवाहिनीही सुरू केली. त्यांची पत्रकारिता कधीही केवळ तथ्ये मांडण्यापुरती मर्यादित नव्हती, तर ती आवाज नसलेल्यांना आवाज देण्याबद्दल आणि महत्त्वाच्या मुद्द्यांना अधोरेखित करण्याबद्दल होती.

इबरार अहमद यांची कहाणी निष्कर्षांवर संपत नाही - ती प्रत्येक दिवशी उलगडत राहते. मग तो 'मोहल्ला शिक्षा केंद्रा'त शिकणारा मुलगा असो, रुग्णालयात मोकळा श्वास घेणारा गरीब रुग्ण असो, किंवा संघर्षानंतर एकमेकांना मिठी मारणारे दोन समुदाय असोत, त्यांचे कार्य सर्वत्र दिसते. त्यांनी बँकेची नोकरी सोडली, आपला व्यवसाय सांभाळला, पण आपली खरी ओळख लोकांमध्ये निर्माण केली. 'MAHI', 'समझा', 'मजलिस', 'अंजुमन इस्लामिया', 'अंजुम इबरार फाऊंडेशन' आणि इतर अनेक संस्थांमधील त्यांच्या संस्थात्मक भूमिका हे सिद्ध करतात की, त्यांनी स्वतःला कधीही एका परिसरापुरते मर्यादित ठेवले नाही. त्यामुळे इबरार अहमद यांनी आपले आयुष्य माणुसकी जिवंत ठेवण्यासाठी समर्पित केले आहे, याची साक्ष खुद्द झारखंडची मातीच देते.