मन्सूरुद्दीन फरिदी
पंजाबच्या अमृतसर जिल्ह्यातील शीख आणि हिंदूंनी, फाळणीनंतर एकही मुस्लिम न राहिल्यामुळे जीर्ण अवस्थेत पडून असलेली एक मस्जिद, मुस्लिमांकडे नूतनीकरणासाठी सुपूर्द केली आहे.
अमृतसरच्या अजनाला तालुक्यातील रायजादा या छोट्याशा गावात, पंजाबचे शाही इमाम मौलाना मुहम्मद उस्मान लुधियानवी यांच्या उपस्थितीत झालेल्या एका समारंभात, स्थानिकांनी ही मस्जिद औपचारिकपणे मुस्लिम समाजाकडे सोपवली.
या उपक्रमाचे नेतृत्व गावचे सरपंच सरदार ओमकार सिंह यांनी केले. १९४७च्या फाळणीपासून बंद असलेल्या या मस्जिदमध्ये शुक्रवारी पहिल्यांदाच अजानचा आवाज घुमला.
रावी नदीच्या काठी असलेल्या या मस्जिदच्या आत शीख, हिंदू, मुस्लिम, ख्रिश्चन आणि दलित सर्वजण एकत्र उभे होते.
ही मस्जिद अत्यंत जीर्ण अवस्थेत आहे, जंगली गवत आणि वनस्पतींनी ती झाकली होती; तिच्या भिंती कोसळल्या होत्या. तिच्यात चालणारी एक शाळा ११ वर्षांपूर्वी बंद झाली होती. तरीही, गावातील गैर-मुस्लिमांचा असा विश्वास होता की, ही मस्जिद केवळ मुस्लिमांचाच नव्हे, तर गावाचा वारसा आहे. त्यांच्यापैकी एकाने टिप्पणी केली, "पंजाबमध्ये आम्ही धर्माने नाही, तर हृदयाने जोडलेलो आहोत."
आपल्या भाषणात, मौलाना मुहम्मद उस्मान रहमानी लुधियानवी यांनी पंजाबमधील सलोख्याचा इतिहास सांगितला. ते म्हणाले की, गुरु नानक देव, ज्यांना मुस्लिम बाबा नानक म्हणून आठवतात, त्यांना युद्धाच्या वेळी मुस्लिम बांधव नबी खान आणि घनी खान यांनी पालखीतून सुरक्षित स्थळी नेले होते.
त्यांनी अकबराच्या दरबारातील मंत्री दिवाण तोडरमल यांचाही उल्लेख केला, ज्यांनी गुरूंच्या मुलांच्या दफनासाठी आपली जमीन समर्पित केली होती.
शाही इमाम म्हणाले की, हीच पंजाबची खरी ताकद आहे, शीख, हिंदू आणि मुस्लिम शतकानुशतके एकत्र उभे राहिले आहेत. भारताचे सर्वात मोठे सौंदर्य म्हणजे "विविधतेतील एकता".
त्यांनी जाहीर केले की, गावातील मस्जिदचे नूतनीकरण हे नुकत्याच आलेल्या पुरात मदतकार्य करत असताना आपल्या प्राणांची आहुती देणाऱ्या दोन मुस्लिम स्वयंसेवकांना श्रद्धांजली म्हणून केले जात आहे.
शमशाद भगवानपुरी (उत्तराखंड) आणि झकेरिया मेवाती (राजस्थान) अशी या तरुणांची नावे होती. या दोघांनीही बाधित भागांमध्ये एक आठवडा रेशन आणि औषधे वाटली, पण परत येताना त्यांच्यावर अपघात ओढवला. शाही इमाम म्हणाले की, त्यांनी केवळ वस्तूच पोहोचवल्या नाहीत, तर प्रेम आणि बंधुभावाचा संदेशही पोहोचवला. पंजाब त्यांचे बलिदान कधीही विसरणार नाही.
या मस्जिदला 'मस्जिद-ए-शमशाद भगवान पुरी' असे नाव दिले जाईल, जेणेकरून माणुसकीच्या नावावर पूर मदत स्वयंसेवकांनी केलेल्या त्यागाचा सन्मान होईल.
ते म्हणाले की, या महिन्यात मस्जिदची पायाभरणी केली जाईल, तेव्हा शमशाद यांच्या जीवनाची आणि सेवेची कहाणी मस्जिदच्या भिंतीवर कोरली जाईल.
दुसरी मस्जिद "मस्जिद-ए-झकेरिया" मेवाती-पतियाळा जिल्ह्यातील फागन माजरा गावात बांधली जाईल, ज्यासाठी याच आठवड्यात जमीन संपादित करण्यात आली. या दोन्ही शहीदांच्या पालकांना पायाभरणीसाठी आमंत्रित करण्यात आले आहे. शाही इमाम यांनी देशभरात प्रेम पसरावे यासाठी प्रार्थना केली.
ही घटना अलीकडच्या पुराच्या काळात दिसून आलेल्या व्यापक मानवतावादी प्रयत्नांच्या पार्श्वभूमीवर घडली आहे. हरियाणातील मेवात येथील स्वयंसेवकांनी, जे पारंपारिकपणे पंजाबच्या शेतकऱ्यांचे सहयोगी आहेत, पंजाब, हिमाचल प्रदेश आणि जम्मू-काश्मीर या राज्यांमध्ये ३००हून अधिक ट्रक मदत साहित्य पाठवले. हे १९६६मध्ये हरियाणा आणि पंजाबच्या विभाजनापूर्वीचे कृषी संबंध दर्शवते. 'खालसा एड' सारख्या संस्था ऑगस्टपासूनच गुरुदासपूर आणि फिरोजपूरसारख्या बाधित भागांमध्ये कुटुंबांना वाचवण्यासाठी, पाणी आणि वैद्यकीय मदत पुरवण्यासाठी कार्यरत आहेत.
हा कार्यक्रम शांततापूर्ण सलोख्याच्या वातावरणात पार पडला. सायंकाळच्या प्रार्थनेदरम्यान गुरुद्वारातून 'गुरबानी' पठणाचा आवाज घुमत असतानाच, मस्जिदमधून 'मगरिब'ची अजान ऐकू आली, जे पंजाबच्या सलोख्याच्या हृदयाचे ठोके दर्शवत होते. गावकऱ्यांनी आनंद साजरा करण्यासाठी मिठाई वाटली. रावी नदीवर सूर्य मावळत असताना, शाही इमाम यांनी प्रार्थनेने समारोपाची सांगता केली. ते म्हणाले, "हे प्रेम संपूर्ण देशात पसरो आणि प्रत्येक कोपरा बंधुभावाच्या दिव्याने उजळून निघो."
मीडिया रिपोर्ट्सनुसार, आतापर्यंत आंतरधर्मीय सहकार्यातून ३०हून अधिक अशा मस्जिदांचे नूतनीकरण करण्यात आले आहे, ज्यापैकी बहुतांश मस्जिदांमध्ये शिखांनी आर्थिक मदत, श्रमदान आणि जमीन देऊन नेतृत्व केले आहे.
'इदारे मस्जिद'चे नेते शहबाज अहमद जहूर यांच्या मते, राज्यभरात अशा सुमारे २०० घटना घडल्या आहेत ज्यात शीख कुटुंबांनी मस्जिदांसाठी आणि कब्रस्तानांसाठी जमीन दान केली आहे.
२०१८मध्ये, बरनाला जिल्ह्यातील मूम गावात, हिंदूंनी जमीन दिली, तर शिखांनी एका मस्जिदच्या बांधकामासाठी निधी उभारला, जिची भिंत त्यांच्या गुरुद्वाराला लागून आहे. यामुळे एकाच ठिकाणी हिंदू, मुस्लिम आणि शीख प्रार्थनास्थळांचे एक दुर्मिळ संयोजन तयार झाले.
२०२२मध्ये, बरनालाच्या बखतगढ जिल्ह्यात, शेतकरी अमनदीप सिंग यांनी नूरानी मस्जिदसाठी २५० चौरस यार्ड जमीन दान केली. इतर शीख आणि हिंदूंनी १२ लाख रुपयांच्या बांधकाम खर्चाचा मोठा वाटा उचलला, जेणेकरून १५ मुस्लिम कुटुंबांना नमाज अदा करण्यासाठी ५ किमीचा प्रवास करावा लागणार नाही.
त्याच वर्षी जानेवारीमध्ये, माजी सरपंच सुखजिंदर सिंग नोनी आणि त्यांचे बंधू अविनिंदर सिंग यांनी मलेरकोटला जिल्ह्यातील उमरपुरा गावात नवीन मस्जिदसाठी ५.५ बिस्वे (किंमत ७-८ लाख रुपये) मौल्यवान रस्त्यालगतची जमीन दान केली. त्यांना तेजवंत सिंग (२ लाख रुपये) आणि रविंदर सिंग ग्रेवाल (१ लाख रुपये) यांसारख्या देणगीदारांचीही साथ मिळाली.
लुधियाना जिल्ह्यातील मल्ला गावात, २०१६मध्ये, शीख आणि हिंदूंनी गावातील एकमेव मुस्लिम कुटुंबासाठी जुन्या मस्जिदचे नूतनीकरण केले आणि आर्थिक मदत दिली, तर स्थानिकांनी बांधकामासाठी मजूर म्हणून काम केले.
संगरूर जिल्ह्यातील नथुवाल गावात, २०१५मध्ये, जामा मस्जिदच्या नूतनीकरणासाठी आणि दुसऱ्या मजल्याच्या बांधकामासाठी लागलेल्या २५ लाख रुपयांच्या खर्चापैकी ६५% पेक्षा जास्त खर्च गैर-मुस्लिमांनी उचलला.
(लेखक ‘आवाज द व्हॉइस उर्दू’चे संपादक आहे.)
'आवाज मराठी'वर प्रसिद्ध होणारे लेखन, व्हिडिओज आणि उपक्रम यांविषयीचे अपडेट्स मिळवण्यासाठी या लिंक्सवर क्लिक करा -
