नवी दिल्ली / लखनऊ

"हिंदू आणि मुस्लिमांमधील अविश्वास दूर करणे हे काही एका रात्रीचे काम नाही. आपल्यात १००० वर्षांच्या संघर्षाचे आणि युद्धाचे ओझे आहे. हा अविश्वास दोन्ही बाजूंच्या मनात खोलवर रुजला आहे. तो दूर करायला वेळ लागेल, संयम ठेवावा लागेल. कारण घाईघाईने केलेले काम बिघडते," असे स्पष्ट प्रतिपादन राष्ट्रीय स्वयंसेवक संघाचे (RSS) सरसंघचालक मोहन भागवत यांनी केले आहे.

लखनऊमध्ये 'इंटरफेथ हार्मनी फाऊंडेशन ऑफ इंडिया'च्या वतीने आयोजित एका विशेष कार्यक्रमात ते बोलत होते. यावेळी शिया-सुन्नी आणि इतर विचारधारेतील १०० हून अधिक वरिष्ठ मुस्लिम विद्वान आणि मौलवी उपस्थित होते. या ऐतिहासिक संवादात मोहन भागवत यांनी हिंदू-मुस्लिम संबंध, मॉब लिंचिंग, हिंदू शब्दाचा अर्थ आणि भविष्यातील वाटचाल यावर सविस्तर भाष्य केले.

या कार्यक्रमाला जवळपास १०० इस्लामिक विद्वान उपस्थित होते. यामध्ये शिया मौलवी आणि महिलांचाही समावेश होता. व्हिडिओच्या माहितीनुसार, हा एक ऐतिहासिक क्षण होता. कारण हनाफी, मालिकी, शफी, हंबाली आणि जाफरी या पाचही प्रमुख इस्लामिक विचारधारेचे प्रतिनिधित्व करणाऱ्या १०० हून अधिक वरिष्ठ मुस्लिम विद्वानांना मोहन भागवत यांनी संबोधित केले. २३ नोव्हेंबर २०२५ रोजी झालेला हा कार्यक्रम म्हणजे भारताच्या इतिहासातील आरएसएस आणि मुस्लिम विद्वानांमधील पहिलाच खुला आणि थेट संवाद मानला जात आहे.

१००० वर्षांचा संघर्ष आणि ब्रिटिशांची नीती

दोन्ही समाजातील दरीबद्दल बोलताना भागवत यांनी इतिहासाचा दाखला दिला. ते म्हणाले, "१८५७ मध्ये आपण जेव्हा ब्रिटिशांविरुद्ध एकत्र लढलो, तेव्हा त्यांना आपल्या एकतेची भीती वाटली. त्यांनी विचारपूर्वक आपल्याला तोडण्याचे काम केले. आपल्यातील मतभेदांना त्यांनी 'फॉल्ट लाइन्स' बनवले. त्याआधी १००० वर्षे आपल्यात लढाया झाल्या, आक्रमणे झाली. त्यामुळे एक अविश्वास निर्माण झाला. हे ओझे घेऊन आपण चालत आहोत. त्यामुळे विश्वास निर्माण करणे ही 'स्टेप बाय स्टेप' चालणारी प्रक्रिया आहे."

'हिंदू' शब्दाचा आग्रह नाही

संघाकडून नेहमी वापरल्या जाणाऱ्या 'हिंदू' शब्दावरून मुस्लिमांच्या मनात संभ्रम असतो. यावर स्पष्टीकरण देताना सरसंघचालक म्हणाले की, 'हिंदू' हा शब्द कोणत्याही धर्माचा नाही, तर तो या देशातील संस्कृतीचा आणि भूमीचा शब्द आहे. ते पुढे म्हणाले, "हिंदू शब्दाला कोणतेही धार्मिक स्वरूप नाही. तरीही, जर तुम्हाला 'हिंदू' म्हणवून घ्यायला अडचण वाटत असेल, तर काही हरकत नाही. तुम्ही स्वतःला 'हिंदवी' म्हणा, 'भारतीय' म्हणा किंवा 'हिंदुस्तानी' म्हणा. नावात काही नाही, आपली एकतेची भावना महत्त्वाची आहे. आमचा आग्रह शब्दांचा नाही, तर भावनेचा आहे."

मॉब लिंचिंगवर संघाची भूमिका

देशात काही ठिकाणी घडणाऱ्या 'मॉब लिंचिंग'च्या घटनांवरून संघावर टीका केली जाते. याला उत्तर देताना भागवत यांनी संघाची भूमिका अत्यंत कडक शब्दांत मांडली. ते म्हणाले, "मॉब लिंचिंगला संघाचा किंवा हिंदू धर्माचा कधीच पाठिंबा नाही. कोणताही समजूतदार हिंदू अशा गोष्टीचे समर्थन करणार नाही. 'दगड मारा' असे संघ कधीच शिकवत नाही. जर कोणी संघाचा स्वयंसेवक यात दोषी आढळला, तर कायदा आपले काम करेल. आम्ही कोणाचाही बचाव करणार नाही. संघाचे काम प्रेमाने आणि मैत्रीने चालते, संघर्षाने नाही."

विविधता म्हणजे फूट नाही

भारताच्या विविधतेचे वर्णन करताना त्यांनी एका काचेच्या ग्लासाचे उदाहरण दिले. ते म्हणाले की, सत्य एकच असते, फक्त बघण्याचा दृष्टिकोन वेगळा असतो. "पाण्याचा ग्लास अर्धा भरलेला आहे की अर्धा रिकामा, हे पाहणाऱ्याच्या नजरेवर अवलंबून आहे. आपली विविधता हे आपसातले मतभेद नाहीत, तर ती आपली वैशिष्ट्ये आहेत. आपण दिसायला वेगळे असू, पण आपले पूर्वज एकच आहेत. १४२ कोटी भारतीय हे एकाच पूर्वजांचे वंशज आहेत. आपण वेगळे आहोत म्हणून एकत्र यायचे नाहीये, तर आपण मुळात 'एकच' आहोत हे विसरलो आहोत, त्याची आठवण करून देण्यासाठी एकत्र यायचे आहे."

संवाद आणि दहशतवाद

ही बैठक होण्यापूर्वी दिल्लीत बॉम्बस्फोट झाले होते. त्यामुळे काहींनी भागवत यांना या कार्यक्रमाला न जाण्याचा सल्ला दिला होता. त्या प्रसंगाचा उल्लेख करत ते म्हणाले, "मला काहींनी विचारले की आताच बॉम्बस्फोट झालाय, अशा वेळी तिथे जाणे योग्य आहे का? मी म्हणालो, एक घटना घडली म्हणून संपूर्ण समाजाला दोषी धरता येणार नाही. इथे बसलेले लोक काही दहशतवादी नाहीत. हे आपले लोक आहेत आणि आपल्या लोकांशी संवाद तोडण्याचे काहीच कारण नाही."

भविष्याची वाटचाल

हा संवाद म्हणजे कोणताही राजकीय करार नसल्याचे त्यांनी स्पष्ट केले. शेवटी भागवत म्हणाले, "हा काही राजकीय करार किंवा सौदा नाही. हे मने जुळवण्याचे काम आहे. यासाठी दोन्ही बाजूंनी पुढाकार घ्यावा लागेल. ही एक लांबची प्रक्रिया आहे, पण आम्ही सुरुवात केली आहे. 'आधी घोडा, मग गाडी' या न्यायाने आधी विश्वास निर्माण करावा लागेल, मग पुढचा रस्ता सापडेल. संयम ठेवावा लागेल, पण संवाद थांबवून चालणार नाही."