झेब अख्तर

सय्यद तारीक आलम हे जमशेदपूरच्या कोल्हान प्रदेशात शिक्षण, रोजगार आणि समाज कल्याणाच्या माध्यमातून गरीब आणि वंचित कुटुंबांचे जीवन शांतपणे बदलत आहेत.

कोल्हान हे नैसर्गिक सौंदर्य आणि चैतन्यमय आदिवासी संस्कृतीसाठी प्रसिद्ध आहे. तरीही, याच प्रदेशाचा भाग असलेला सरायकेला-खरसावां जिल्हा अजूनही विकासाच्या बाबतीत मागे आहे. आर्थिक अडचणी, मर्यादित शिक्षण आणि रोजगाराच्या कमी संधी ही येथील रोजची आव्हाने आहेत.

या जिल्ह्याच्या सीमेवर कपाली हे छोटेसे शहर वसलेले आहे, जे पूर्व भारताचे औद्योगिक केंद्र असलेल्या जमशेदपूरपासून केवळ २० किलोमीटर अंतरावर आहे. जमशेदपूर देशभरातील हजारो मजुरांना आकर्षित करते, त्यापैकी बरेच जण कमी खर्चामुळे कपालीमध्ये स्थायिक होतात. या कामगारांना स्टील सिटीमध्ये तात्पुरता रोजगार मिळतो, पण तो अनेकदा कमी पगाराचा आणि अस्थिर असतो. या असुरक्षिततेचा थेट परिणाम त्यांच्या मुलांच्या शिक्षणावर होतो, ज्यामुळे कपाली आणि आसपासच्या भागांमध्ये शाळा सोडण्याचे प्रमाण जास्त आहे.

हेच कटू वास्तव सय्यद तारीक आलम यांच्या मनाला खोलवर भिडले. बदल घडवण्याचा निर्धार करून, त्यांनी एका अशा मिशनला सुरुवात केली, जे आज हजारो लोकांसाठी आशेचा किरण बनले आहे. गेल्या १३-१४ वर्षांपासून, तारीक आणि त्यांची समर्पित टीम – ज्यात शौद आलम, शब्बीर हुसैन, आदिल मलिक आणि सरफराज अहमद यांचा समावेश आहे – अथकपणे काम करत आहेत.

तारीक यांचा विश्वास आहे, "जर समाज बदलायचा असेल, तर त्याची सुरुवात मुलांपासून झाली पाहिजे." याच विश्वासाने त्यांनी कपालीमध्ये 'अश शमश अँग्लो उर्दू मिडल स्कूल'ची स्थापना केली. तीन वर्षांपूर्वी स्थापन झालेली ही शाळा, आपल्या मुलांना शिक्षण देऊ इच्छिणाऱ्या पण त्यासाठी खर्च करू न शकणाऱ्या कुटुंबांसाठी आशेचा किरण बनली आहे. आज, ५६ विद्यार्थी येथे पूर्णपणे विनामूल्य शिक्षण घेत आहेत, ज्यात पुस्तके, गणवेश आणि सर्व शिक्षण साहित्याचा समावेश आहे, ज्याचा खर्च तारीक आणि त्यांचे फाऊंडेशन उचलतात.

शाळेची प्रवेश प्रक्रिया पारदर्शक आणि अत्यंत वैयक्तिक आहे. तारीक आणि त्यांची टीम स्वतः घरी जाऊन कुटुंबांची आर्थिक परिस्थिती तपासतात आणि त्यानंतर सर्वात गरजू कुटुंबांची निवड करतात. फाऊंडेशनचा उत्पन्नाचा कोणताही मोठा स्रोत नसल्यामुळे, निधी मुख्यत्वे तारीक यांच्या स्वतःच्या खिशातून आणि हितचिंतकांच्या योगदानातून येतो. काही देणगीदार वार्षिक किंवा मासिक मदत करतात, ज्यामुळे शिक्षकांचे पगार, पुस्तके आणि इतर खर्च भागवले जातात.

तारीक आठवण सांगतात की, याची सुरुवात केवळ दोन भाड्याच्या खोल्यांमधून झाली होती. आज, शाळेत चार वर्गखोल्या आणि एक छोटे कार्यालय आहे. सुरुवातीपासूनच त्यांनी मुलींच्या शिक्षणावर विशेष भर दिला आहे. गेल्या पाच वर्षांत, गरीब कुटुंबांतील १००० हून अधिक मुलींनी विनामूल्य संगणक शिक्षण घेतले आहे — हे एक असे पाऊल आहे जे त्यांना आत्मनिर्भर बनवते. "जर मुलींना शिक्षण आणि तंत्रज्ञान दोन्ही दिले, तर त्या आपल्या संपूर्ण कुटुंबाचे भाग्य बदलू शकतात," असे तारीक म्हणतात. शाळेतील किमान पाच विद्यार्थी दहावी आणि बारावीच्या पुढे जाऊन वरिष्ठ माध्यमिक संस्थांमध्ये आपले शिक्षण सुरू ठेवत आहेत.

उपजीविकेचे महत्त्व ओळखून, तारीक यांनी कपालीमध्ये एक तांत्रिक प्रशिक्षण केंद्रही सुरू केले. परदेशात अभियंता म्हणून काम केल्यामुळे, त्यांना स्थानिक तरुणांनाही तशाच संधी द्यायच्या होत्या. या केंद्रात, वंचित तरुणांना विनामूल्य तांत्रिक प्रशिक्षण दिले जाते. आजपर्यंत, ३००० हून अधिक तरुणांना आखाती देशांमध्ये नोकऱ्या मिळाल्या आहेत, ज्यामुळे त्यांच्या कुटुंबांची आर्थिक परिस्थिती सुधारली आहे आणि त्यांच्या भावंडांना शिक्षण सुरू ठेवता आले आहे.

या उपक्रमाचे एक वैशिष्ट्य म्हणजे त्याची अंतर्भूत सहाय्यता प्रणाली. जेव्हा तारीक यांचे परदेशातील सहकारी नवीन नोकरीच्या संधींची घोषणा करतात, तेव्हा कपालीतील प्रशिक्षणार्थींना प्राधान्य दिले जाते. यामुळे पारदर्शकता, सुरक्षितता आणि स्थिर रोजगार सुनिश्चित होतो. जे भारतातच राहण्यास प्राधान्य देतात, त्यांच्यासाठी फाऊंडेशन देशाच्या विविध भागांमध्ये नोकरी शोधण्यात मदत करते — आतापर्यंत ५०० हून अधिक तरुणांना देशांतर्गत रोजगार मिळाला आहे.

तारीक आलम आणि त्यांची टीम व्यापक मानवतावादी दृष्टीकोनातून समाजसेवा करतात. प्रधानमंत्री टीबी मुक्त भारत अभियानांतर्गत, त्यांनी दहा साबर आदिवासी कुटुंबांना दत्तक घेतले आणि त्यांना पूर्ण वर्षभर विनामूल्य रेशन पुरवले. कोविड-१९ च्या संकटात, त्यांनी आयसोलेशन सेंटर्स उभारले आणि लसीकरण मोहीम आयोजित केली. गेल्या सात वर्षांपासून, ते नियमितपणे रक्तदान शिबिरे आयोजित करत आहेत, ज्यामुळे असंख्य जीव वाचले आहेत. प्रत्येक रमजानमध्ये, फाऊंडेशन ५० गरीब कुटुंबांना किटचे वाटप करते. हे उपक्रम तारीक यांच्या सर्वांगीण दृष्टिकोनाचे प्रतिबिंब आहेत — केवळ शिक्षण आणि रोजगारावरच नव्हे, तर प्रत्येक आवश्यक मानवी गरजेवर लक्ष केंद्रित करणे.

२०१४ मध्ये, तारीक आणि त्यांच्या सहकाऱ्यांनी औपचारिकपणे 'आलम वेल्फेअर फाऊंडेशन'ची स्थापना केली. त्यांचे सामाजिक कार्य यापूर्वीच सुरू झाले होते, परंतु फाऊंडेशनमुळे त्यांच्या प्रयत्नांना एक रचना आणि सातत्य मिळाले. आज, त्याच्या बॅनरखाली, शाळा चालते, तांत्रिक प्रशिक्षण दिले जाते आणि अनेक कल्याणकारी कार्यक्रम एकाच वेळी चालवले जातात. फाऊंडेशनचे मार्गदर्शक तत्त्व साधे पण गहन आहे: "जिथे गरज आहे, तिथे मदत असलीच पाहिजे."

मर्यादित संसाधनांसह एका लहानशा भागात बदल घडवणे कधीच सोपे नव्हते. तारीक कबूल करतात की, सुरुवातीला कोणतीही आर्थिक मदत नव्हती — फक्त दृढनिश्चय होता. हळूहळू, मित्र आणि हितचिंतक सामील झाले आणि मिशनला गती मिळाली. आज, तारीक आलम केवळ कपाली किंवा सरायकेला-खरसावां मध्येच नव्हे, तर संपूर्ण कोल्हान प्रदेशात एक प्रेरणादायी 'चेंजमेकर' म्हणून ओळखले जातात.

सय्यद तारीक आलम यांची कहाणी शिकवते की, समाज बदलण्यासाठी प्रचंड संसाधनांची गरज नसते — त्यासाठी दृष्टी आणि वचनबद्धतेची गरज असते. शिक्षण असो, रोजगार असो, आरोग्य असो वा मानवतावादी मदत, तारीक यांनी दाखवून दिले आहे की एक दृढनिश्चयी व्यक्ती हजारो लोकांचे जीवन उजळवू शकते. कपालीची कहाणी केवळ झारखंडमधील एका शहराची नाही; ती संपूर्ण राष्ट्रासाठी एक संदेश आहे — की आशेला जेव्हा कृतीची जोड मिळते, तेव्हा खऱ्या अर्थाने बदल घडू शकतो.