पुरीच्या जगन्नाथ मंदिरात रथयात्रेसाठी 'पहांडी' विधीला सुरुवात

Story by आवाज़ मराठी | Published by Bhakti Chalak • 5 h ago

प्रातिनिधिक फोटो

भगवान बलभद्र, देवी सुभद्रा आणि भगवान जगन्नाथ यांना रथयात्रेसाठी १२ व्या शतकातील मंदिरातून त्यांच्या रथांपर्यंत मिरवणुकीने नेण्याच्या 'पहांडी' विधीला शुक्रवार, २७ जून २०२५ रोजी सुरुवात झाली.

'पहांडी' विधी सकाळी ९.३० वाजता सुरू होणार होता. मात्र, तो एक तास उशिरा सुरू झाला आणि हा विधी तीन तास चालणार आहे. या पहांडी विधीमध्ये भगवान बलभद्र, देवी सुभद्रा आणि भगवान जगन्नाथ यांना सिंहद्वारसमोर उभ्या असलेल्या त्यांच्या रथांपर्यंत मिरवणुकीने आणले जात आहे. येथील १२ व्या शतकातील मंदिरातून श्री गुंडीचा मंदिरापर्यंत सुमारे २.६ किलोमीटरच्या प्रवासासाठी ते सज्ज आहेत.

रथारोहणाची अनोखी परंपरा

घंटा वाजवत, शंख आणि झांजांच्या गजरात सर्वप्रथम चक्रराज सुदर्शन यांना मुख्य मंदिरातून बाहेर आणण्यात आले. देवी सुभद्रा यांच्या 'दर्पदलन' रथावर त्यांना विराजमान केले. पंडित सूर्यनारायण रथशर्मा यांनी सांगितले, की श्री सुदर्शन हे भगवान विष्णूंचे चक्रास्त्र आहे. पुरीमध्ये भगवान जगन्नाथ यांच्या रूपात विष्णूंची पूजा केली जाते. श्री सुदर्शन यांच्यानंतर भगवान जगन्नाथ यांचे मोठे बंधू भगवान बलभद्र यांना आणण्यात आले. भगवान बलभद्र त्यांच्या 'तालाध्वजा' रथावर विराजमान झाले. भगवान जगन्नाथ आणि भगवान बलभद्र यांची बहीण देवी सुभद्रा यांना 'शून्य पहांडी' नावाच्या विशेष मिरवणुकीने त्यांच्या 'दर्पदलन' रथावर आणले जात होते. या विधीमध्ये सेवकांनी देवीला आकाशाकडे पाहत रथावर नेले.

जय जगन्नाथाचा गजर

जेव्हा अखेरीस भगवान जगन्नाथ मंदिरातून बाहेर आले, तेव्हा भक्तांनी हात वर करून 'जय जगन्नाथ' चा गजर केला. त्यामुळे 'ग्रँड रोड'वर भावनांचा उल्हास दिसून आला. ओडिसी नर्तक, लोक कलाकार, संगीत वादक आणि राज्यातील इतर अनेक गट 'कालिया ठाकुरा' (काळ्या रंगाचे भगवान जगन्नाथ) समोर आपली कला सादर करण्यासाठी एकमेकांशी स्पर्धा करत होते. "जर देवाने माझ्याकडे पाहिले तर माझे जीवन धन्य होईल," असे मैत्री माहेश्वरी या ओडिसी नर्तकाने सांगितले.

रथयात्रेचे महत्त्व आणि विधी

रथयात्रा दरवर्षी ओडिया महिन्यातील 'आषाढ शुक्ल तिथी' (शुक्ल पक्ष) च्या दुसऱ्या दिवशी आयोजित केली जाते. हा एकमेव प्रसंग आहे जेव्हा रत्न सिंहासनावरून, 'पहांडी' नावाच्या विस्तृत शाही विधीतून, 'बाईसी पहाचा' नावाच्या २२ पायऱ्या उतरून सिंहद्वारातून हे भावंड देव मंदिरातून बाहेर येतात. पहांडी विधीपूर्वी, 'मंगला आरती' आणि 'मेलम' यासारखे अनेक पारंपरिक विधी मंदिराच्या गर्भगृहातून बाहेर येण्यापूर्वी प्रमुख देवतांसाठी पार पडले. तीन भव्य रथ आता मंदिराच्या सिंहद्वारासमोर, पूर्वेकडे गुंडीचा मंदिराकडे तोंड करून उभे आहेत. पहांडीनंतर, कार्यक्रमानुसार दुपारी ३.३० वाजता गजपती दिव्यसिंघा देब यांच्या हस्ते 'छेरापहनरा' (रथांची स्वच्छता) केले जाईल आणि त्यानंतर सायंकाळी ४ वाजता रथ ओढण्यास सुरुवात होईल.

भाविकांची गर्दी आणि सुरक्षा व्यवस्था

दरम्यान, भगवान जगन्नाथ आणि त्यांच्या भावंडांच्या वार्षिक रथयात्रेचे साक्षीदार होण्यासाठी लाखो भाविक पुरीच्या तीर्थक्षेत्रात दाखल झाले आहेत. ओडिसा पोलीस, केंद्रीय सशस्त्र पोलीस दल, एनएसजी (NSG) आणि इतर सुरक्षा दलांचे सुमारे १०,००० कर्मचारी तैनात करून अभूतपूर्व सुरक्षा व्यवस्थेत हा उत्सव साजरा होत आहे. "रथयात्रेच्या सुरळीत आयोजनासाठी आम्ही सर्व शक्य व्यवस्था केल्या आहेत," असे डीजीपी वाय. बी. खुराणीया यांनी पत्रकारांना सांगितले. तसेच, गर्दीवर नजर ठेवण्यासाठी २७५ हून अधिक एआय-सक्षम सीसीटीव्ही कॅमेरे कार्यरत असल्याचेही त्यांनी नमूद केले.