१२ जून रोजी अहमदाबादमधून उड्डाण केलेले एअर इंडियाचे विमान इंजिनला इंधन पुरवठा थांबल्याने अपघातग्रस्त झाले. वैमानिकांना नियंत्रण मिळवण्यासाठी पुरेसा वेळ मिळाला नाही. यामुळेच ही मोठी दुर्घटना घडली.
११ जुलै रोजी दाखल केलेल्या १५ पानांच्या प्राथमिक अहवालातून या दुर्घटनेचे तपशील समोर आले आहेत. अहमदाबादमधून उड्डाण केल्यानंतर ३२ सेकंदात बोईंग ७८७ विमान विमानतळाच्या अगदी जवळच्या शहरी भागात कोसळले. यात स्फोट होऊन विमानात असलेल्या २४२ पैकी फक्त एका व्यक्तीचा जीव वाचला.
अहवालातील धक्कादायक क्रमवारी
तपासकर्त्यांनी घटनेचा क्रम अचूक वेळेसह मांडला आहे. विमानाचे शेवटचे क्षण भयावह होते. तरीही एक महत्त्वाचा प्रश्न अनुत्तरित राहिला आहे. विमान हवेत असताना कॉकपिटमधील इंधनाचे दोन स्विच बंद स्थितीत का आणि कोणी केले? यामुळे विमानाला आवश्यक असलेली शक्ती मिळाली नाही.
विमानाच्या शेवटच्या प्रवासाचे नियंत्रण फर्स्ट ऑफिसर क्लाइव्ह कुंदर यांच्याकडे होते. बोईंगच्या या अत्याधुनिक विमानात त्यांना सुमारे १,१०० तासांचा उड्डाणाचा अनुभव होता. अहवालानुसार, तेच मुख्य वैमानिक होते. सुमित सभरवाल, जे कॉकपिटमध्ये अधिक अनुभवी आणि वरिष्ठ होते, ते प्रवासासाठी 'पायलट मॉनिटरिंग'ची जबाबदारी सांभाळत होते.
अॉकपिटमधील संभाषण आणि संशयाचे कारण
बोईंग ७८७ विमान लंडनमधील गॅटविक विमानतळाकडे जाण्यासाठी अहमदाबादमध्ये स्वच्छ आकाशात झेपावले, तेव्हा सर्व काही सामान्य होते. उड्डाण मार्गात पक्ष्यांची कोणतीही मोठी हालचाल नव्हती. त्यामुळे इंजिनाला नुकसान होण्याची शक्यता कमी होती.
तरीही, भारतीय अधिकाऱ्यांनी दिलेल्या माहितीनुसार, विमानातील मध्यवर्ती कन्सोलमधील इंधनाचे दोन्ही स्विच एका सेकंदाच्या अंतराने बंद झाले.
या कृतीमागे काय कारण होते, हे स्पष्ट नाही. परंतु यामुळे विमानाला महत्त्वाच्या टप्प्यावरच धक्का बसला. रॅम एअर टर्बाइन नावाचा पंखा विमानाखालील बाजूला आपत्कालीन ऊर्जा पुरवण्यासाठी बाहेर आला. त्यावेळीही ७८७ विमान अजूनही विमानतळावरील कॅमेऱ्यांच्या कक्षेत होते.
विमानामध्ये वैमानिकांमध्ये थोडक्यात संभाषण झाले. अपघाताच्या काही सेकंद आधीच्या 'मेडे' कॉल व्यतिरिक्त अहवालात कॉकपिटमधील हे एकमेव संभाषण नमूद आहे.
"कॉकपिट व्हॉइस रेकॉर्डिंगमध्ये, एका वैमानिकाने दुसऱ्याला विचारले, 'तुम्ही इंधन पुरवठा का बंद केला?' दुसरा वैमानिक उत्तरला 'मी असे केले नाही'," तपासकर्त्यांनी लिहिले आहे. अहवालात कोणी कोणाला विचारले हे स्पष्ट नाही.
पहिला स्विच 'रन' स्थितीत येऊन इंधन पुरवठा पूर्ववत होण्यासाठी सुमारे १० सेकंद लागले, तर दुसरा स्विच सुरू होण्यासाठी १४ सेकंद लागले. विमान नुकतेच हवेत झेपावले होते. ते केवळ काही शंभर फूट उंचीवर होते. अशा परिस्थितीत वैमानिकांसाठी हा खूप मोठा वेळ होता.
तपास अजूनही सुरू
दोन्ही इंजिने पुन्हा सुरू झाली असली तरी, ७८७ विमान खाली कोसळण्यापूर्वी फक्त पहिले इंजिन शक्ती मिळवू शकले. घडामोडींचा क्रम कॉकपिट व्हॉइस आणि फ्लाइट डेटा रेकॉर्डरमधून मिळालेल्या माहितीवरून काढला आहे. अहवालात कॉकपिटमधील इतर कोणत्याही संवादाचा किंवा आवाजाचा उल्लेख नाही.
यामुळे इतर महत्त्वाचे प्रश्न अनुत्तरित राहिले आहेत. विमान जमिनीकडे परतताना दोन्ही वैमानिकांनी कसे संभाषण केले? शेवटच्या क्षणी कोण नियंत्रणात होते? तसेच, एका वैमानिकाने दोन्ही इंधन स्विच वापरण्याची असामान्य आणि धोकादायक कृती का केली, हे अजूनही अज्ञात आहे.
हे स्विच एका विशिष्ट यंत्रणेद्वारे सुरक्षित केलेले असतात, जे त्यांना चालू-बंद करण्यासाठी विशिष्ट हालचाल आवश्यक करते. ते केवळ विमान जमिनीवर असताना किंवा इंजिनला आग लागल्यासारख्या अत्यंत गंभीर आपत्कालीन परिस्थितीतच बंद केले जातात.
विमानाने नुकतीच जमीन सोडल्यामुळे, इंधन पुरवठा बंद झाल्याने ते वाचवणे जवळजवळ अशक्य झाले. बोईंग ७८७ विमान विमानतळाच्या सीमेबाहेर कोसळले. ते काही झाडांना घासून विद्यार्थ्यांच्या वसतिगृहावर पडले. अहवालानुसार, जमिनीवर १९ जणांचा मृत्यू झाला.
प्राथमिक अहवालात इतर एका बाबीचा उल्लेख आहे. फेडरल एव्हिएशन ॲडमिनिस्ट्रेशनच्या २०१८ च्या एका एअरवर्दिनेस बुलेटिनमध्ये म्हटले होते की, काही बोईंग विमानांमधील (७३७ आणि ७८७ सह) इंधन नियंत्रण स्विच त्यांच्या लॉकिंग यंत्रणेशिवाय स्थापित केले होते.
एअर इंडियाच्या या विमानाची या यंत्रणेतील दोषासाठी तपासणी झाली नव्हती, कारण ती अनिवार्य नव्हती. २०१३ मध्ये थ्रॉटल कंट्रोल मॉड्यूल बदलल्यापासून स्विचशी संबंधित कोणताही दोष नोंदवला नव्हता, असे अहवाल सांगतो.
तपासकर्त्यांनी सांगितले, सद्यस्थितीत बोईंग विमान किंवा त्याला शक्ती देणाऱ्या जीई एअरोस्पेस इंजिन ऑपरेटर आणि उत्पादकांना कोणत्याही कारवाईची शिफारस नाही.
तपास आणि पुढील पाऊले
नॅशनल ट्रान्सपोर्टेशन सेफ्टी बोर्डने सर्व प्रश्न भारतीय अधिकाऱ्यांकडे निर्देशित केले. एअर इंडियाने सांगितले, ते तपासाच्या विशिष्ट तपशीलांवर टिप्पणी करू शकत नाहीत आणि ते अधिकाऱ्यांसोबत सहकार्य करत आहेत. बोईंगने सांगितले, ते तपासाला पाठिंबा देत राहतील आणि प्रश्नांसाठी एएआयबीकडे (Aircraft Accident Investigation Bureau) निर्देशित केले.
या प्रकरणाचा तपास करणारे पथक वैमानिकांची पार्श्वभूमी आणि अनुभवाची तपासणी करत आहे. हा अशा तपासाचा एक सामान्य भाग आहे. अहवालानुसार, सभरवाल यांना सुमारे ८,५०० उड्डाण तासांचा अनुभव होता. दोन्ही वैमानिक मुंबईमध्ये कार्यरत होते आणि प्रवासापूर्वी त्यांना 'पुरेसा विश्रांतीचा कालावधी' मिळाला होता, असे अहवालात म्हटले आहे.
यूएस फेडरल एव्हिएशन ॲडमिनिस्ट्रेशनचे माजी अपघात तपासणी प्रमुख जेफ गुझेट्टी म्हणाले, "आता आम्हाला खात्री आहे की दोन्ही इंजिन निकामी झाली. कारण इंधन स्विच सक्रिय झाले होते. हे स्विच का किंवा कसे सक्रिय झाले हे आम्हाला माहीत नाही. हा या तपासाचा एक मोठा भाग असेल." या घटनेचे कारण निश्चित करणारा अंतिम अहवाल तयार होण्यासाठी काही महिने लागतील.
.jpg "अफरोज शाह")
