भारतीय अंतरिक्ष संशोधन संस्था (ISRO) ने १६ जानेवारी २०२५ रोजी सकाळी ९ वाजता स्पेस डॉकिंग एक्सपेरिमेंट (SpaDeX) मिशन अंतर्गत दोन उपग्रहांचे यशस्वी डॉकिंग करून इतिहास रचला आहे.या उपग्रहांना 'टार्गेट' आणि 'चेसर' असे नाव देण्यात आले होते. इस्रोने प्रथमच अंतराळात दोन लहान यानांना एकत्र जोडून स्पेस डॉकिंगचे यशस्वी आयोजन केले आहे.भारतीय अंतराळ स्थानक तयार करण्याच्या आणि चंद्रावर माणसाला पोहचवण्याच्या देशाच्या भविष्यातील महत्त्वाकांक्षेसाठी हे तंत्रज्ञान आवश्यक आहे.
संस्थेने गुरुवारी सोशल मीडियावर केलेल्या पोस्टमध्ये म्हटले आहे की,भारताने अवकाश क्षेत्राच्या इतिहासात नाव कोरले आहे. 'इस्त्रो'च्या 'स्पेडएक्स' मोहिमेने डॉकिंगमध्ये ऐतिहासिक कामगिरी केली आहे. 'स्पेस डॉकिंग' यशस्वी करणारा भारत हा चौथा देश ठरला. संपूर्ण चमूचे कौतुक. भारताचेही अभिनंदन. या क्षणाचे साक्षीदार असल्याचा अभिमान वाटतो. 'डॉकिंग'नंतर एका वस्तूच्या रूपात दोन उपग्रहांवर नियंत्रण मिळविण्याची प्रक्रियाही यशस्वी झाली आहे. पुढील काळात उपग्रहे परस्परांपासून वेगळी करण्याची (अनडॉकिंग) क्रिया आणि ऊर्जेच्या हस्तांतराचे परीक्षण केले जाणार असल्याचे 'इस्रो'ने सांगितले
पंतप्रधान नरेंद्र मोदी यांनी या ऐतिहासिक यशाबद्दल 'इस्रो'चे अभिनंदन केले आहे. सोशल मीडियावरील पोस्टमध्ये त्यांनी म्हटले आहे की, "उपग्रहांच्या 'स्पेस डॉकिंग'च्या यशस्वी चाचणीबद्दल 'इस्त्रो'मधील सर्व शास्त्रज्ञांचे अभिनंदन. यशस्वी डॉकिंग प्रक्रिया ही आगामी वर्षातील भारताच्या महत्त्वाकांक्षी अंतराळ मोहिमांसाठी महत्त्वाची पायरी ठरणार आहे."
नेमके काय घडले ?
SpaDeX मिशनमध्ये दोन २२० किलोग्रॅम वजनाचे उपग्रह, 'चेसर' आणि 'टार्गेट', PSLV-C60 द्वारे ४७० किमी उंचीच्या कक्षेत प्रक्षेपित करण्यात आले होते. या उपग्रहांनी प्रारंभिक २० किमी अंतर राखून एकमेकांच्या जवळ येत ५ किमी, १.५ किमी, ५०० मीटर, २२५ मीटर,१५ मीटर आणि शेवटी ३ मीटर अंतरावर येऊन यशस्वी डॉकिंग केले. डॉकिंगनंतर, दोन्ही उपग्रहांमध्ये विद्युत शक्ती हस्तांतरणाची चाचणी करण्यात आली, जी भविष्यातील अंतराळ मोहिमांसाठी महत्त्वपूर्ण आहे.
SpaDeX नावाचे मिशन 30 डिसेंबर रोजी दक्षिण भारतातील श्रीहरिकोटा लॉन्च पॅडवरून उडवले होते. एकाच रॉकेटवर प्रक्षेपित केलेले दोन अंतराळ यान अंतराळात वेगळे झाले. डॉकिंग प्रक्रिया, सुरुवातीला ७ जानेवारीला शेड्यूल करण्यात आली होती, ती अनेक वेळा पुन्हा शेड्यूल करण्यात आली. गुरुवारी सकाळी, स्पेस एजन्सीने घोषणा केली की युनायटेड स्टेट्स, रशिया आणि चीननंतर असे तंत्रज्ञान असलेला जगातील चौथा देश बनून इतिहास रचला आहे.
डॉकिंग म्हणजे काय?
डॉकिंग हा एक तंत्रज्ञान आहे ज्यामध्ये दोन स्वतंत्र अंतराळयान किंवा उपग्रह अंतराळात एकमेकांशी जुळतात आणि एकत्रितपणे कार्य करतात. हे तंत्रज्ञान उपग्रहांच्या देखभाली, अंतराळ स्थानकांच्या ऑपरेशन्स, आणि ग्रहांतर मिशनसाठी अत्यंत महत्त्वाचे आहे.
ही संधी का महत्त्वाची आहे?
या यशामुळे भारत हा अमेरिका, रशिया, आणि चीननंतर चौथा देश बनला आहे ज्याने अंतराळात यशस्वीरित्या डॉकिंग तंत्रज्ञान विकसित केले आहे. हे तंत्रज्ञान भविष्यातील मानव अंतराळ उड्डाणे, अंतराळ स्थानकांची उभारणी, आणि उपग्रहांच्या देखभालीसाठी अत्यंत उपयुक्त ठरेल.
भारताला याचा कसा फायदा होईल?
भारताच्या डॉकिंग प्रात्यक्षिकांच्या यशस्वी प्रयोगामुळे इथून पुढील अनेक अवकाश मोहिमांमधील उद्दिष्ट्य पार करण्यास मदत होणार असल्याचे इस्रोने म्हटले आहे. चंद्रावर भारतीयांचे स्थलांतर, चंद्रावरून नमुने परत करणे, भारतीय स्पेस स्टेशनची (बीएएस) उभारणी आणि ऑपरेशन इत्यादी भारताच्या महत्त्वाकांक्षी अंतराळ मोहिमांसाठी हे तंत्रज्ञान आवश्यक आहे.
सामान्य मोहिमेची उद्दिष्टे साध्य करण्यासाठी अनेक रॉकेट प्रक्षेपण आवश्यक असताना अंतराळात डॉकिंग तंत्रज्ञान आवश्यक आहे.या यशामुळे भारताच्या अंतराळ संशोधन क्षमतांमध्ये वाढ होईल आणि जागतिक अंतराळ बाजारपेठेत भारताची भूमिका अधिक बळकट होईल. उपग्रहांच्या देखभालीसाठी आणि भविष्यातील अंतराळ स्थानकांच्या उभारणीसाठी हे तंत्रज्ञान महत्त्वपूर्ण ठरेल, ज्यामुळे भारताच्या अंतराळ कार्यक्रमांना नवी दिशा मिळेल.
.jpg "देशाला प्रगतीपथावर नेणारे १० मुस्लिम वैज्ञानिक")
