पंतप्रधान नरेंद्र मोदी यांच्या हस्ते ६ जून २०२५ रोजी उद्घाटन झालेल्या झालेल्या उधमपूर-श्रीनगर-बारामुल्ला रेल्वे लिंक प्रकल्पामुळे जम्मू-काश्मीरमध्ये एक ऐतिहासिक टप्पा गाठला गेला आहे. या प्रकल्पामुळे काश्मीर खोरे देशाच्या उर्वरित भागाशी जोडले गेले आहे. कटरा आणि श्रीनगर दरम्यानची वंदे भारत एक्सप्रेस सेवा या मार्गावर वाहतुकीचे एक महत्त्वाचे साधन बनली आहे. या नवीन रेल्वे लिंकमुळे आता काश्मीर खोऱ्यातील रेल्वे ट्रॅक आणि कोचेसची देखभाल आणि आधुनिकीकरण वेगाने सुरू झाले आहे.

रेल्वे ट्रॅकचे आधुनिकीकरण

या रेल्वे लिंकमुळे काश्मीर खोऱ्यात ट्रॅक देखभाल यंत्रसामग्री पाठवणे शक्य झाले आहे. पूर्वी हाताने केली जाणारी देखभाल आता आधुनिक यंत्रांद्वारे होत आहे, ज्यामुळे ट्रॅकच्या गुणवत्तेत लक्षणीय सुधारणा झाली आहे.

• टॅम्पिंग मशीन: जून २०२५ च्या सुरुवातीपासून एका टॅम्पिंग मशीनचा वापर सुरू झाला आहे. हे मशीन ट्रॅकखालील दगडी तुकड्यांना योग्य प्रकारे पॅक करून ट्रॅकला स्थिरता देतो. आतापर्यंत खोऱ्यातील सुमारे ८८ किमी ट्रॅक टॅम्प केला गेला आहे, ज्यामुळे प्रवासाची गुणवत्ता सुधारली आहे.

• बॅलस्ट क्लीनिंग मशीन (BCM): ट्रॅकच्या आधारासाठी वापरल्या जाणाऱ्या दगडांच्या बॅलस्टला स्वच्छ करण्यासाठी दोन बॅलस्ट क्लीनिंग मशीन तैनात करण्यात आल्या आहेत. त्यांनी सुमारे ११.५ किमी ट्रॅकची खोलवर तपासणी केली आहे. स्वच्छ बॅलस्टमुळे ऑपरेशन अधिक सुरक्षित होते.

• बॅलस्टचा पुरवठा: ट्रॅकवरील दगडी तुकड्यांचा पुरवठा भरून काढण्यासाठी, कथुआ, काझीगुंड, माधोपूर आणि जिंद येथील बॅलस्ट डेपोमधून १७ बॅलस्ट रेक्स काश्मीर खोऱ्यात पाठवण्यात आल्या. यामुळे १९,००० घनमीटर बॅलस्टिंगचे काम झाले आहे.

या सर्व कामांमुळे काश्मीर खोऱ्यातील ट्रॅकची गुणवत्ता मोठ्या प्रमाणात सुधारली आहे.

आधुनिक तंत्रज्ञानाच्या वापरामुळे परिस्थितीत सुधारणा

या प्रगतीविषयी केंद्रीय रेल्वे मंत्री अश्विनी वैष्णव म्हणाले, "ट्रॅक तंत्रज्ञान आणि देखभाल पद्धतींमध्ये लक्षणीय सुधारणा करून आम्ही ट्रॅकची गुणवत्ता सुधारणार आहोत. आधुनिक ट्रॅक फिटिंग्ज, ट्रॅक मशीन्स, अल्ट्रासाउंड फ्रॅक्चर शोधक यंत्रे, रोड कम रेल वाहने आणि एकात्मिक ट्रॅक मापन यंत्रे आपल्या ट्रॅकची देखभाल अधिक वैज्ञानिक बनवतील. दोष शोधण्यासाठी कृत्रिम बुद्धिमत्तेचा (AI) मोठ्या प्रमाणावर वापर केला जाईल. या तांत्रिक बदलांमुळे ट्रॅक देखभाल कर्मचाऱ्यांच्या कामाच्या परिस्थितीतही सुधारणा होईल."

देशभरातही रेल्वे ट्रॅकचे आधुनिकीकरण सुरू आहे. २०१४ मध्ये देशातील फक्त ३९ टक्के ट्रॅक ११० किमी प्रतितास किंवा त्याहून अधिक वेगासाठी योग्य होते, ते २०२५ मध्ये ७८ टक्के झाले आहेत. याच काळात एकूण ट्रॅकची लांबीही ७९,३४२ किमीवरून १ लाख किमीपेक्षा जास्त झाली आहे.

प्रवासी कोचेसचे नूतनीकरण

ट्रॅकच्या आधुनिकीकरणासोबतच जम्मू-काश्मीरमधील प्रवासी कोचेसच्या देखभाल आणि नूतनीकरणातही मोठा बदल झाला आहे. रेल्वे लिंक सुरू होण्यापूर्वी, काश्मीर खोऱ्यातील DEMU/MEMU रेक्सची देखभाल करण्यासाठी त्यांना वर्कशॉपमध्ये आणता येत नव्हते. त्यांची देखभाल रस्त्यावरील ट्रेलर्सद्वारे बोगी वाहून नेऊन केली जात होती, जी योग्य पद्धत नव्हती. आता पहिल्यांदाच रेक्सना देखभाल आणि नूतनीकरणासाठी रेल्वेमार्गे लखनऊ वर्कशॉपमध्ये आणले गेले आहे.

बुडगाम येथील सर्व रेक्सची स्थिती एका निश्चित वेळेत सुधारली जाईल.

• एका MEMU रेकची देखभाल पूर्ण झाली आहे आणि ती आता खोऱ्यात कार्यरत आहे. दुसऱ्या MEMU रेकची देखभाल जुलै २०२५ च्या अखेरपर्यंत पूर्ण होण्याची शक्यता आहे.

• एका DEMU रेकची देखभाल चारबाग वर्कशॉपमध्ये पूर्ण झाली आहे. दुसरा DEMU रेक चारबाग वर्कशॉपमध्ये देखभालीखाली आहे. हे काम ऑगस्ट २०२५ च्या मध्यापर्यंत पूर्ण होण्याची शक्यता आहे.

• एक DEMU रेक जालंधरमध्ये नूतनीकरणाखाली आहे आणि जुलै २०२५ च्या अखेरपर्यंत कार्यरत होईल अशी अपेक्षा आहे.

• चार आणखी DEMU रेक्स चारबाग वर्कशॉप आणि जालंधरमध्ये नूतनीकरणासाठी नियोजित आहेत.

या नूतनीकरणामुळे कोचेसमध्ये नवीन रंग, स्वच्छतागृहात बायो टँक, नवीन वॉटर पंप, नवीन सीट, मोबाइल चार्जिंग सॉकेट (A आणि C प्रकारचे), पंखे आणि दिवे यांसारख्या सुविधा जोडल्या जात आहेत. काश्मीर खोऱ्यातील प्रवासी कोचेसच्या नूतनीकरणाचे काम ३१ ऑगस्ट २०२५ पर्यंत पूर्ण होईल.

भारतीय रेल्वेला 'देशाची जीवनवाहिनी' म्हटले जाते. जम्मू-श्रीनगर रेल्वे लाईन सुरू झाल्याने आणि सुरू असलेल्या नूतनीकरणामुळे, ती जम्मू आणि काश्मीरसाठी एक नवी जीवनवाहिनी ठरेल.