दिल्ली

स्वातंत्र्यापासूनच पाकिस्तानने दहशतवादाचा वापर भारताविरुद्ध एक 'राज्य धोरण' (State Policy) म्हणून केला आहे. दिल्लीस्थित प्रसिद्ध थिंक टँक 'नॅटस्ट्रॅट' (NatStrat) ने प्रसिद्ध केलेल्या एका अहवालात हा धक्कादायक दावा करण्यात आला आहे. "भारतावरील पाकिस्तानी दहशतवादी हल्ल्यांची क्रमवारी: १९४७-२०२५" या शीर्षकाखालील या अहवालात, पाकिस्तानच्या लष्करी आणि गुप्तचर यंत्रणेने (ISI) गेल्या आठ दशकांत भारतावर केलेल्या हल्ल्यांचा सविस्तर लेखाजोखा मांडला आहे.

हा अहवाल स्पष्ट करतो की, पाकिस्तानमधील नागरी सरकारला अंधारात ठेवून लष्कर आणि ISI ने हा रक्तरंजित खेळ वर्षानुवर्षे चालवला आहे. अहवालानुसार, पाकिस्तानने भारतावर लादलेल्या या छुप्या युद्धाचे ५ मुख्य टप्पे आहेत.

On the eve of the anniversary of the #MumbaiTerrorAttack on 26/11 #NatStrat brings out a comprehensive history of #Pakistan sponsored #terrorist attacks in #India since 1947. An invaluable reference tool for researchers and scholars #wewillneverforget #PahalgamTerrorAttack… pic.twitter.com/PCpg76qYVS

— NatStrat (@natstrat_org) November 25, 2025

टप्पा १: पायाभूत संघर्ष (१९४७-१९७१)

याची सुरुवात फाळणीनंतर लगेचच झाली. १९४७-४८ मध्ये जम्मू-काश्मीरवर झालेले टोळीवाल्यांचे आक्रमण आणि पूंछमधील बंडखोरी ही त्याची पहिली उदाहरणे होती. हे आक्रमण 'स्थानिक उठाव' असल्याचे भासवून पाकिस्तानने लष्कराला पाठवले होते. त्यानंतर १९६५ मध्ये पाकिस्तानने 'ऑपरेशन जिब्राल्टर' राबवून काश्मीरमध्ये घुसखोरीचा प्रयत्न केला. १९७१ मध्ये 'ऑपरेशन चंगीझ खान' अंतर्गत पाकिस्तानने भारतावर हवाई हल्ले केले. मात्र, भारताच्या जोरदार प्रत्युत्तरातून बांगलादेशची निर्मिती झाली आणि ९३,००० पाकिस्तानी सैनिकांना शरणागती पत्करावी लागली.

टप्पा २: प्रॉक्सी वॉरचा उदय (१९७२-१९८९)

१९७१ च्या पराभवानंतर पाकिस्तानने आपली रणनीती बदलली. त्यांनी थेट युद्धाऐवजी 'प्रॉक्सी वॉर' (छुपे युद्ध) सुरू केले. या काळात विमानांचे अपहरण आणि लक्ष्यित हत्यांना सुरुवात झाली. १९८४ मध्ये यूकेमध्ये भारतीय मुत्सद्दी रवींद्र म्हात्रे यांची हत्या आणि खलिस्तानी चळवळीला ISI ने दिलेला पाठिंबा, ही याची प्रमुख उदाहरणे आहेत. पाकिस्तानने भारताला अस्थिर करण्यासाठी 'खलिस्तान'चा वापर केला.

टप्पा ३: शहरी दहशतवादाचा विस्तार (१९९०-२०००)

नव्वदच्या दशकात दहशतवाद काश्मीर खोऱ्यातून भारताच्या मोठ्या शहरांपर्यंत पोहोचला. पाकिस्तानने 'के२' (K2 - काश्मीर आणि खलिस्तान) प्रोजेक्ट राबवला. १९९३ चे मुंबई साखळी बॉम्बस्फोट, १९९६ चा लाजपत नगर स्फोट, १९९८ चे कोईम्बतूर स्फोट आणि १९९९ मधील कारगिल घुसखोरी ही याची भयानक रूपे होती. १९९९ मध्ये कंदहार विमान अपहरण (IC-814) आणि २००० मध्ये लाल किल्ल्यावरील हल्ला याच काळात झाला.

टप्पा ४: राष्ट्रीय प्रतीकांवर हल्ले (२००१-२००९)

या दशकात पाकिस्तानने भारताच्या अस्मितेवर आणि आर्थिक केंद्रांवर घाव घालण्याचा प्रयत्न केला. २००१ मध्ये संसदेवर झालेला हल्ला आणि २००२ मध्ये अक्षरधाम मंदिरावरील हल्ला यातून हे स्पष्ट झाले. २००५ चे दिल्ली स्फोट, २००६ चे मुंबई ट्रेन स्फोट आणि २००८ चा २६/११ मुंबई हल्ला याने भारत-पाक संबंध रसातळाला नेले. २६/११ च्या हल्ल्यात १६६ निष्पाप जीवांचा बळी गेला होता.

टप्पा ५: जुळवून घेणारा दहशतवाद आणि भारताचे कठोर उत्तर (२०१०-२०२५)

गेल्या १५ वर्षांत भारताने आपली भूमिका कडक केली आहे. २०१० मध्ये पुण्यातील जर्मन बेकरी स्फोटानंतर, २०१६ मध्ये पठाणकोट, उरी आणि नगरोटा येथे लष्करी तळांवर हल्ले झाले. भारताने याला सर्जिकल स्ट्राईकद्वारे उत्तर दिले. २०१९ मध्ये पुलवामा हल्ला झाला, ज्याला बालकोट एअरस्ट्राईकने उत्तर दिले गेले.

अगदी अलीकडे, एप्रिल २०२५ मध्ये पहेलगाम येथे झालेल्या हल्ल्याची जबाबदारी 'द रेझिस्टन्स फ्रंट'ने (TRF) स्वीकारली होती. याला प्रत्युत्तर म्हणून भारताने 'ऑपरेशन सिंदूर' (Operation Sindoor) राबवले. यात भारताने पाकिस्तानमधील दहशतवादी तळांवर अचूक हल्ले केले. या अहवालात संरक्षण मंत्री राजनाथ सिंह यांच्या विधानाचा उल्लेख आहे: "भारतीय भूमीवर झालेला कोणताही हल्ला आता युद्धाची कृती (Act of War) मानला जाईल".

अहवालाच्या शेवटी म्हटले आहे की, हा इतिहास वारंवार सांगणे गरजेचे आहे, कारण दहशतवाद हा केवळ एक गुन्हा नाही, तर ते पाकिस्तानचे 'अघोषित राज्य धोरण' आहे. नार्को-टेररिझम, ड्रोनचा वापर आणि हायब्रीड दहशतवादाच्या माध्यमातून हे छुपे युद्ध आजही सुरूच आहे.