पंतप्रधान नरेंद्र मोदी यांनी आज नवी दिल्लीतील विज्ञान भवनात 'ज्ञान भारतम्' या आंतरराष्ट्रीय परिषदेला संबोधित केले. यावेळी त्यांनी 'ज्ञान भारतम् मिशन' आणि हस्तलिखितांच्या डिजिटायझेशनसाठी तयार करण्यात आलेल्या एका विशेष डिजिटल प्लॅटफॉर्मचे, 'ज्ञान भारतम् पोर्टल'चे, लोकार्पण केले. "ज्ञान भारतम् मिशन हे भारताची संस्कृती, साहित्य आणि चेतनेचा उद्घोष बनणार आहे," असा विश्वास त्यांनी व्यक्त केला.
याप्रसंगी बोलताना पंतप्रधान म्हणाले की, विज्ञान भवन आज भारताच्या सुवर्ण भूतकाळाच्या पुनरुत्थानाचे साक्षीदार बनत आहे. काही दिवसांपूर्वीच त्यांनी 'ज्ञान भारतम् मिशन'ची घोषणा केली होती आणि इतक्या कमी वेळात या आंतरराष्ट्रीय परिषदेचे आयोजन होत असल्याबद्दल त्यांनी आनंद व्यक्त केला.
"एखादे हस्तलिखित पाहणे हे काळात प्रवास करण्यासारखेच आहे," असे सांगत पंतप्रधान मोदी यांनी आजच्या आणि पूर्वीच्या काळातील परिस्थितीतील मोठा फरक स्पष्ट केला. "आज आपल्याकडे कीबोर्ड, डिलीटचे पर्याय आणि प्रिंटर आहेत, पण आपल्या पूर्वजांकडे केवळ बौद्धिक संसाधने होती. तरीही, त्यांनी भव्य ग्रंथालये उभारली, जी ज्ञानाची जागतिक केंद्रे बनली. आजही, भारताकडे जगातील सर्वात मोठा, सुमारे एक कोटी हस्तलिखितांचा संग्रह आहे," असे त्यांनी अभिमानाने सांगितले.
इतिहासाच्या क्रूर प्रवाहात लाखो हस्तलिखिते नष्ट झाली, पण जी शिल्लक आहेत, ती आपल्या पूर्वजांची ज्ञान आणि विज्ञानाप्रती असलेली निष्ठा दर्शवतात, असे पंतप्रधान म्हणाले.
"भारताची ज्ञान परंपरा जतन, नवोपक्रम, भर घालणे आणि अनुकूलन या चार स्तंभांवर उभी आहे," असे पंतप्रधान म्हणाले. वेदांचे उदाहरण देत त्यांनी सांगितले की, हजारो वर्षे 'श्रुती' परंपरेने ते जसेच्या तसे जतन केले गेले. आयुर्वेदापासून ते धातुशास्त्रापर्यंत, प्रत्येक पिढीने प्राचीन ज्ञानात भर घालून त्याला अधिक वैज्ञानिक बनवले. वाल्मिकी रामायणानंतर अनेक रामायणे रचली गेली, हे याचेच उदाहरण आहे.
"भारताचा इतिहास केवळ राजघराण्यांच्या विजयाचा आणि पराभवाचा नाही," असे पंतप्रधान म्हणाले. "भारत हा विचारांनी, आदर्शांनी आणि मूल्यांनी घडलेला एक जिवंत प्रवाह आहे. आपली प्राचीन हस्तलिखिते याच प्रवासाचे प्रतिबिंब आहेत." त्यांनी सांगितले की, देशात सुमारे ८० भाषांमध्ये हस्तलिखिते आहेत, ज्यात संस्कृत, प्राकृत, मराठी, काश्मिरी आणि इतर अनेक भाषांचा समावेश आहे.
"भारताच्या हस्तलिखितांमध्ये संपूर्ण मानवतेच्या विकासाच्या प्रवासाचे ठसे आहेत," असे पंतप्रधान मोदी म्हणाले. त्यांनी सांगितले की, यात तत्त्वज्ञानापासून ते विज्ञानापर्यंत आणि वैद्यकशास्त्रापासून ते खगोलशास्त्रापर्यंत सर्व काही आहे. गणितापासून ते बायनरीवर आधारित संगणक शास्त्रापर्यंत, आधुनिक विज्ञानाचा पाया असलेल्या 'शून्या'चा शोध भारतातच लागला, याची आठवण त्यांनी करून दिली.
पंतप्रधानांनी सांगितले की, "आज जग भारताला सांस्कृतिक वारसा जपण्यासाठी आणि सन्मान देण्यासाठी योग्य ठिकाण म्हणून पाहत आहे." पूर्वी चोरीला गेलेल्या काही मूर्तीच परत येत होत्या, पण आता शेकडो प्राचीन मूर्ती भारतात परत येत आहेत, हे त्याच विश्वासाचे प्रतीक आहे.
नरेंद्र मोदी यांनी सांगितले की, 'ज्ञान भारतम् मिशन' अंतर्गत, भारत केवळ देशातीलच नव्हे, तर जगभरात विखुरलेल्या आपल्या वारशाला एकत्र आणण्याचा प्रयत्न करेल. त्यांनी पुण्यातील 'भांडारकर ओरिएंटल रिसर्च इन्स्टिट्यूट'सारख्या शेकडो संस्थांच्या योगदानाचा उल्लेख केला, ज्यांच्या मदतीने आतापर्यंत दहा लाखांहून अधिक हस्तलिखितांचे डिजिटायझेशन झाले आहे.
या मिशनमुळे संशोधनाच्या आणि नवोपक्रमाच्या नवीन संधी कशा निर्माण होतील, हेही पंतप्रधानांनी स्पष्ट केले. ते म्हणाले, "डिजिटाइज्ड हस्तलिखिते २.५ ट्रिलियन डॉलर्सच्या जागतिक सांस्कृतिक आणि सर्जनशील उद्योगाला चालना देतील. ही कोट्यवधी हस्तलिखिते एक मोठा 'डेटा बँक' म्हणून काम करतील, ज्यामुळे डेटा-आधारित नवोपक्रमाला नवी गती मिळेल."
या डिजिटाइज्ड हस्तलिखितांचा प्रभावीपणे अभ्यास करण्यासाठी कृत्रिम बुद्धिमत्तेचा (AI) वापर वाढवला पाहिजे, यावरही पंतप्रधानांनी भर दिला.
आपल्या भाषणाचा समारोप करताना, पंतप्रधान मोदी यांनी देशातील सर्व तरुणांना 'ज्ञान भारतम् मिशन'मध्ये सक्रियपणे सहभागी होण्याचे आवाहन केले. "आपण आपला वारसा आपल्या सामर्थ्याचे प्रतीक बनवले पाहिजे. मला विश्वास आहे की, ज्ञान भारतम् मिशन भविष्यासाठी एका नव्या अध्यायाची सुरुवात करेल," असे ते म्हणाले.
