यूनुस अल्वी
हरियाणातील नूंह (मेवात) या नीति आयोगाच्या अहवालात देशातील सर्वात मागास जिल्ह्यांपैकी एक आहे. पण सध्या हा जिल्हा माणुसकीचा नवा आदर्श घालून देत आहे. येथील लोक, विशेषतः ‘हिदायत कमांडो’ म्हणून ओळखले जाणारे माजी सैनिक हिदायत खान, पंजाब आणि हिमाचल प्रदेशातील पूरग्रस्तांच्या मदतीसाठी जीव तोडून प्रयत्न करत आहेत. ही फक्त मदत नाही, तर जात-धर्म आणि भौगोलिक सीमा विसरून माणुसकीची अनोखी मिसाल आहे.
हिदायत खान ३१ जुलै २०२३ रोजी काश्मीरमधील कमांडो पदावरून निवृत्त झाले. तरीही त्यांनी देश आणि समाजसेवेचा मार्ग सोडला नाही. त्यांचे मत आहे की, सैनिकाचे कर्तव्य फक्त सीमेवर देशाचे रक्षण करणे नाही, तर समाजातील सर्वात दुर्बल घटकांपर्यंत मदत पोहोचवणेही आहे.
सेवेचा संकल्प
हिदायत खान यांचे सामाजिक कार्य त्यांच्या निवृत्तीपूर्वीच सुरू झाले होते. ६ जानेवारी २०२२ रोजी त्यांनी नूंह येथील गांधी पार्कमधून नशामुक्त मेवात अभियान सुरू केले. जिल्हा प्रशासनानेही या उपक्रमाला पाठिंबा दिला. मेवातमधील तरुणांना नशापासून दूर ठेवल्यास या भागाचा भविष्य उज्ज्वल होऊ शकते, असे त्यांचे मत आहे.
त्यांच्या निवृत्तीच्या दिवशीच मेवातमध्ये हिंसाचार उसळला. कर्फ्यू आणि तणावाच्या वातावरणात शहीद हसन मेवाती मेडिकल कॉलेजमधील रुग्णांना अन्नपाण्याची मोठी अडचण भासत होती. हिदायत कमांडो यांनी तातडीने अधिकाऱ्यांशी संपर्क साधला. त्यांच्या चंदेनी गावातील लोकांच्या सहकार्याने १० दिवस रुग्णांना मोफत जेवण पुरवले. गावातील प्रत्येक घराने यात हातभार लावला. यातून एकजुटीची ताकद दिसून आली. याच काळात अरावलीच्या पायथ्याशी वसलेल्या गरीब कुटुंबांची घरे तोडण्यात आली. त्यांना उघड्यावर राहावे लागले. हिदायत कमांडो आणि त्यांच्या सहकाऱ्यांनी या कुटुंबांना अन्न, ताडपत्री आणि मूलभूत गरजा पुरवल्या.
गरीब मुलींसाठी आधार : ‘बेटी बचाओ’चा अनोखा उपक्रम
मेवातमधील गरीब आणि बेसहारा कुटुंबांतील तरुणींच्या विवाहातील अडचणी हिदायत कमांडो यांनी ओळखल्या. त्यांनी आपल्या सहकाऱ्यांसह एक पथक तयार केले. हे पथक घरोघरी जाऊन परिस्थितीचा आढावा घेते आणि विवाहासाठी आवश्यक सामग्री जमवते. या मानवी उपक्रमामुळे आतापर्यंत सुमारे ११५ मुलींचे विवाह पार पडले आहेत. हा फक्त आकडा नाही, तर ११५ कुटुंबांच्या आशा आणि सन्मानाची कहाणी आहे.
शिक्षण आणि तरुणांचे भविष्य : एक लाख पुस्तकांचे ग्रंथालय
हिदायत खान यांचे मत आहे की, तरुणांचे भविष्य घडवल्याशिवाय समाज पुढे जाऊ शकत नाही. या विचाराने त्यांनी दोन मोठे रक्तदान शिबिरे आयोजित केली. सीईटी, एच-टेट, सी-टेट आणि एसएससीसारख्या स्पर्धा परीक्षांच्या तयारीसाठी मोफत प्रशिक्षण केंद्र सुरू केले. सध्या नूंह येथे एक लाखाहून अधिक पुस्तके असलेले विशाल ग्रंथालय बांधले जात आहे. हे ग्रंथालय केवळ ज्ञानाचा खजिना ठरणार नाही, तर अभ्यास करणाऱ्या तरुणांना मजबूत व्यासपीठ देईल.
पंजाबच्या पुरात मेवातची माणुसकी
अलीकडेच पंजाब, हिमाचल प्रदेश आणि जम्मू-काश्मीरमध्ये आलेल्या विनाशकारी पुराने हजारो कुटुंबे उघड्यावर आली. अशा कठीण काळात हिदायत कमांडो यांनी माणुसकी हा सर्वात मोठा धर्म मानून पूरग्रस्त भागांचा दौरा केला. त्यांनी कपूरथला, तरणतारन, फिरोजपूर, फाजिल्का आणि गुरदासपूर या जिल्ह्यांना भेटी दिल्या. गुरुद्वारा व्यवस्थापक आणि स्थानिक लोकांशी चर्चा करून मदत सामग्री पोहोचवण्याची रणनीती आखली. त्यांच्या आवाहनाला मेवातमधून माणुसकीची लाट उसळली.
३ सप्टेंबर रोजी ६० गाड्या सामग्री घेऊन रवाना झाल्या. ५ सप्टेंबरपर्यंत ही संख्या ५०० गाड्यांपर्यंत पोहोचली. मेवातच्या मस्जिदी आणि मदरशांमधून लोकांना मदतीचे आवाहन करण्यात आले. अनेक वृद्ध महिलांनी आपली जमवलेली रक्कम आणि दागिनेसुद्धा पूरग्रस्तांसाठी दान केले. यातून मेवातच्या लोकांच्या मनातील माणुसकी दिसून आली. लुधियानातील उद्योजक आणि जमीयत उलमा-ए-हिंद पंजाबचे उपाध्यक्ष नौशाद आलम यांच्या मोठ्या कारखान्यात जमीयत उलमा-ए-हिंद मेवातच्या बॅनरखाली राहत शिबिर उभारले गेले. तिथून मौलाना याहया करीमी आणि मुफ्ती सलीम कासमी यांच्या नेतृत्वात पंजाब, हिमाचल आणि जम्मू-काश्मीरच्या पूरग्रस्त भागांत रसद पोहोचवली जात आहे.
हिदायत खान म्हणतात की, "नैसर्गिक आपत्तीपासून कोणीही सुटू शकत नाही. देशाच्या कोणत्याही भागात संकट आले, तर शीख समाज नेहमीच सेवेसाठी पुढे असतो. आज पंजाबचे लोक नैसर्गिक आपत्तीशी झुंजत असताना, माणुसकीच्या नात्याने आपण सर्वांनी त्यांच्या मदतीसाठी पुढे यायला हवे."
हिदायत खान यांची कहाणी केवळ मेवातपुरती नाही, तर संपूर्ण देशासाठी प्रेरणादायी आहे. वर्दी उतरवूनही त्यांनी सेवेचा मार्ग सोडला नाही. नशामुक्त समाज, शिक्षण, सामाजिक न्याय आणि मदतकार्य यात त्यांची सक्रियता दाखवते की, दृढ संकल्प असेल तर बदल शक्य आहे.
.webp "मुंबईमधील ईद ए मिलाद जुलूसमधील एक दृश्य")