मेहफुज आलम, पटना 

राज्यसभेचे माजी खासदार डॉ. एम. एजाज अली यांनी गेल्या तीस वर्षांपासून गरिबांसाठी अथक संघर्ष केला आहे. सामाजिक समानता आणि गरिबांच्या हक्कांचे संरक्षण याशिवाय खरा विकास अशक्य आहे, अशी त्यांची ठाम धारणा आहे.

सर्वसामान्यांसाठी काम करणारे म्हणून ओळखले जाणारे डॉ. एजाज अली यांचे जीवन प्रेरणादायी आणि नम्रता शिकवणारे आहे. १९५८ मध्ये जन्मलेले आणि अनाथालयात वाढलेले, त्यांनी शैक्षणिक समर्पणाने गरिबीवर मात केली, आणि शेवटी प्रतिष्ठित पाटणा मेडिकल कॉलेजमध्ये प्रवेश मिळवला.

अनेक डॉक्टर आर्थिक समृद्धीचा पाठलाग करत असताना, डॉ. अली यांनी वेगळा मार्ग निवडला. त्यांनी एक क्लिनिक सुरू केले, जिथे सुरुवातीला तपासणी फी फक्त २ ते ३ रुपये होती आणि आजही ती फक्त १० रुपये आहे. चार दशकांहून अधिक काळ लोटला तरी, सर्वांना परवडेल अशा आरोग्य सेवेची त्यांची वचनबद्धता कायम आहे.

आपल्या वैद्यकीय कारकिर्दीच्या सुरुवातीपासून, डॉ. अली यांनी स्वतःला गरिबांची सेवा करण्यासाठी समर्पित केले. बिहारच्या दुर्गम भागांना भेटी देताना, त्यांनी मुस्लिम समाजातील मागासलेल्या जातींमध्ये असलेली शैक्षणिक, सामाजिक आणि आर्थिक मागासलेपणा जवळून पाहिली.

याला प्रतिसाद म्हणून, त्यांनी संविधानाच्या कलम ३४१ अंतर्गत या समुदायांसाठी अनुसूचित जातीचा दर्जा मिळवण्याच्या मागणीसाठी एक आंदोलन सुरू केले. त्यांचे हे अभियान पाटणा, दिल्ली, कोलकाता आणि लखनऊ यांसारख्या प्रमुख शहरांमध्ये पोहोचले आहे आणि ते अविरतपणे सुरू आहे.

डॉ. अली यांचा ठाम विश्वास आहे की, दलित मुस्लिमांना अनुसूचित जातीचा दर्जा देणे त्यांच्या उन्नतीसाठी अत्यंत महत्त्वाचे आहे. त्यांच्या मते, राष्ट्रीय प्रगती ही मागासलेल्या समुदायांच्या गरजा पूर्ण करण्यावर अवलंबून आहे. कलम ३४१ अंतर्गत संवैधानिक मान्यता मिळाल्याने अनेक सामाजिक अन्याय दूर होण्याच्या दिशेने ते एक महत्त्वाचे पाऊल ठरेल.

आजही, डॉ. अली शेकडो रुग्णांवर उपचार करतात. त्याच वेळी, ते न्यायासाठी आपला अथक पाठपुरावाही सुरू ठेवतात. त्यांच्या प्रयत्नांमुळे मागासलेल्या मुस्लिम समुदायांमध्ये जागरूकता वाढली आहे, आणि यापैकी अनेक लोक आता आपले हक्क मिळवण्यासाठी अधिक राजकीयदृष्ट्या जागरूक आणि ठाम झाले आहेत.

या समुदायांमध्ये शिक्षण आणि राजकीय सहभागाला प्रोत्साहन देण्यातही त्यांनी महत्त्वाची भूमिका बजावली आहे. अलीकडेच त्यांनी पाटणा येथे एक मोठी रॅली आयोजित केली होती. या रॅलीत मागासलेल्या मुस्लिमांना अत्याचार प्रतिबंधक कायद्याखाली (Prevention of Atrocities Act) समाविष्ट करण्याची मागणी करण्यात आली. अशा कायदेशीर संरक्षणाने जातीय तणाव कमी होऊ शकतो आणि हिंसाचाराला आळा बसू शकतो, असा त्यांचा विश्वास आहे.

डॉ. एजाज अली यांच्या मते, अर्थपूर्ण समाजसेवेसाठी वैयक्तिक त्याग आणि अटूट आशावाद आवश्यक आहे. मागासलेल्या मुस्लिम जातींना राष्ट्रीय प्रवाहात आणण्यासाठी त्यांनी अनेकदा सरकारला त्यांचे प्रस्ताव लागू करण्याची मागणी केली आहे. आपल्या कुटुंबातील पहिले डॉक्टर म्हणून, डॉ. एजाज अली यांना ग्रामीण आणि मागासलेल्या भागांमध्ये बदलाचे माध्यम बनल्याचा खूप अभिमान आहे.

त्यांच्या दशकांपासूनच्या कार्यामुळे दलित मुस्लिमांमध्ये एक नवा आत्मविश्वास निर्माण झाला आहे. आता ते पोकळ राजकीय भाषणांवर अवलंबून असलेल्या नेत्यांऐवजी, खऱ्या प्रश्नांवर काम करणाऱ्या नेत्यांना आणि प्रतिनिधींना प्राधान्य देतात.

डॉ. अली यांनी दांभिक धर्मनिरपेक्षता (pseudo-secularism) आणि जातीय राजकारणावर उघडपणे टीका केली आहे, ज्यामुळे देशाचे मोठे नुकसान झाले आहे असे त्यांचे मत आहे. भारताची खरी प्रगती होण्यासाठी, रोजगार, घरे, शिक्षण आणि मूलभूत सार्वजनिक सेवा यांसारख्या मूलभूत गरजांवर लक्ष केंद्रित करणे आवश्यक आहे, असा त्यांचा युक्तिवाद आहे. तरच देशाला शांतता, समृद्धी आणि सर्वांसाठी न्याय या दिशेने पुढे जाता येईल.