पश्चिम बंगालच्या ऐतिहासिक मुर्शिदाबाद जिल्ह्यातील एक दुर्लक्षित आणि मागासलेला भाग म्हणजे औरंगाबाद. भारत-बांगलादेश सीमेवरील एकेकाळच्या या मागासलेल्या प्रदेशात एक लहानसे, अपरिचित गाव वसलेले आहे, ज्याचे नाव आहे चांदरा. एकेकाळी संध्याकाळ होताच जिथे फक्त काजव्यांचा प्रकाश दिसायचा, त्या अंधारात बुडालेल्या गावाचे नाव स्वाभाविकपणेच कोणाला माहित नव्हते. त्याच गावाला आपल्या कर्तृत्वाने प्रकाशमान करणाऱ्या व्यक्तीचे नाव आहे मोस्ताक होसेन.
पश्चिम बंगालमधील एक प्रमुख उद्योगपती आणि शिक्षणप्रेमी म्हणून आज देशातील अनेक लोक त्यांना ओळखतात. त्यांच्याच औदार्यामुळे हे गाव आज भारताच्या नकाशावर एक विशेष स्थान मिळवून आहे. पण चांदरा गावाचे सुपुत्र असलेल्या मोस्ताक होसेन यांना अचानक एवढी प्रसिद्धी कशी मिळाली? त्यांचे बालपण कसे गेले आणि त्यांची कौटुंबिक पार्श्वभूमी काय होती? याच प्रश्नांची उत्तरे शोधण्याचा हा प्रयत्न.
.jpeg)
पूर्वेला पद्मा आणि पश्चिमेला गंगा, या दोन नद्यांच्या विनाशकारी पुरामुळे औरंगाबादचे लोक नेहमीच चिंतेत असतात. या भागातील ९०% लोक आजही दारिद्र्यरेषेखाली जगतात आणि बहुतेकांचा उदरनिर्वाह शेतीवरच चालतो. गेल्या शतकाच्या सत्तरच्या दशकात, येथील लोकांना एका विचित्र समस्येला तोंड द्यावे लागले. भारत-पाकिस्तान फाळणीच्या वेळी, काहींची जमीन बांगलादेशात गेली, तर घर मात्र भारतात राहिले.
अशाच एका गरीब गावात आजच्या पश्चिम बंगालमधील प्रतिष्ठित उद्योगपती मोस्ताक होसेन यांचा जन्म झाला. सात पिढ्यांपासून त्यांची कौटुंबिक परंपरा खूप उज्ज्वल आणि समृद्ध होती. कोणाला माहित होते की, चांदरा गावाचा हा लहान मुलगा एक दिवस संपूर्ण बंगालच्या मुस्लिम समाजासाठी आशेचा किरण बनेल.
पश्चिम बंगालमधील मोजक्या यशस्वी उद्योगपतींमध्ये मोस्ताक होसेन हे एक वेगळेच नाव आहे. विशेषतः बंगालच्या वंचित मुस्लिम समाजासाठी ते नव्या प्रकाशाचे प्रतीक आहेत. मानवतावादी मोस्ताक होसेन हे अत्यंत समाजप्रिय आणि शिक्षणप्रेमी व्यक्ती आहेत. त्याचबरोबर, ते एक धर्मनिष्ठ व्यक्ती आहेत, हेही पश्चिम बंगालच्या लोकांनी जाणले आहे. त्यांच्यासारखा एक यशस्वी उद्योगपती मुस्लिम मुला-मुलींच्या शिक्षणासाठी इतका उत्सुक का झाला? ते बंगालच्या गावागावांत आणि जिल्ह्या-जिल्ह्यांत विविध मिशन्सना आर्थिक मदत का करत आहेत? असे अनेक प्रश्न अनेकांच्या मनात आहेत. या जिज्ञासू प्रश्नांची उत्तरे या वेगळ्या धाटणीच्या उद्योगपतीने स्वतःच दिली आहेत.
.jpeg)
'आवाज द व्हॉइस'ला मोस्ताक होसेन सांगतात, "पश्चिम बंगालमधील बेरोजगार तरुण-तरुणींच्या मोठ्या वर्गावर वर्षानुवर्षे चाललेल्या सामाजिक वंचनेने मला खूप विचार करायला लावले. तरुण पिढीची रोजची निराशा, दुःख आणि अनिश्चित जीवन मी अंतःकरणातून अनुभवले आहे. बेरोजगार तरुणांचे अश्रू पाहून मला वेदना झाल्या."
हजारो बेरोजगार तरुण-तरुणींना रोजगार देणे हे कोणा एका व्यक्तीचे काम नाही. रोजगाराच्या बाबतीत आपली मर्यादा सांगताना ते म्हणतात, "माझा विश्वास आहे की दारिद्र्य हे मागासलेपणाचे एकमेव कारण नाही, कदाचित ते एक लहान लक्षण असेल. पिढ्यानपिढ्या चालत आलेली शिक्षणाबद्दलची अनास्था हेच शिक्षणापासून वंचित राहण्याचे आणि युगांयुगांपासून मागे राहण्याचे प्रमुख कारण आहे. साहस आणि सदिच्छेचा अभाव हेही अनेक कारणांपैकी एक आहे."
होसेन यांचा विश्वास आहे की, या समस्येचे उत्तर धर्मामध्येच असलेल्या शिकण्याच्या वृत्तीला पुन्हा जिवंत करण्यात आहे. ते म्हणतात, "जर आपण इस्लामचा सहिष्णू दृष्टिकोन, शिक्षणावरील त्याचा भर, प्रेषितांचे आदर्श, कुराणचे मार्गदर्शन आणि ज्ञानाला महत्त्व देणाऱ्या प्रगत समाजाचे उदाहरण पाहिले, तर आपल्या लक्षात येईल की शिक्षणासाठी एक सामूहिक व्यासपीठ तयार करणे नेहमीच शक्य होते आणि आजही आहे. असे न केल्यास, जे अंधारात आहेत, ते अंधारातच राहतील आणि प्रकाशात असलेले लोक त्यांच्यामुळे मागे खेचले जातील."
त्यांच्यासाठी, समाजाच्या पुढाकाराने वाढलेले निवासी शाळांचे जाळे हेच या दूरदृष्टीचे प्रतीक आहे. होसेन म्हणतात, "या शाळा केवळ शिकवण्यापुरत्या नाहीत. त्या आमचे स्वप्न, आमची सामूहिक चळवळ दर्शवतात - ज्याचा उद्देश ज्ञान पसरवणे, नैतिक चारित्र्य घडवणे आणि सेवेची भावना वाढवणे हा आहे. इस्लामने शतकांपूर्वीच सार्वत्रिक शिक्षणाचे धोरण घालून दिले होते आणि ते पुढे नेणे हे आपले कर्तव्य आहे."
होसेन यांच्या मते, श्रद्धा एक असा नैतिक दिशादर्शक आहे, जो लोकांना आपल्या शेजाऱ्यांच्या पाठीशी उभे राहण्यास, गरिबांना मदत करण्यास आणि शरीर व मन दोन्हीची काळजी घेण्यास भाग पाडतो. याच भावनेने, त्यांनी आणि त्यांच्या समर्थकांनी बंगालमध्ये जवळपास पन्नास निवासी शिक्षण संस्थांची रोपे लावली आहेत.
शेवटी होसेन म्हणतात, "आमचे यश अजून पूर्ण नाही, ते अजूनही आंशिक रूपातच साकार झाले आहे. पण श्रद्धा, दृढनिश्चय आणि समाजाच्या प्रयत्नांनी, आपण एका प्रबुद्ध समाजाचे स्वप्न नक्कीच साकार करू शकतो."
.jpg "SCOच्या 'प्रादेशिक दहशतवादविरोधी संरचना' परिषदेत सहभागी भारतीय शिष्टमंडळ")
