कुतुब अहमद
मुर्शिदाबाद जिल्ह्यातील जलंगी हा शिक्षणाच्या बाबतीत एक समृद्ध प्रदेश मानला जातो. एकेकाळी शिक्षणात राज्याच्या मागासलेल्या जिल्ह्यांमध्ये गणल्या जाणाऱ्या मुर्शिदाबादने आता आपली ओळख बदलली आहे. याचे एक प्रमुख कारण म्हणजे, या जिल्ह्यात मिशन शाळांचा झालेला प्रसार. आणि हा प्रसार पुढे नेण्याचे काम करत आहेत शिक्षणासाठी वेडे झालेले काही लोक, ज्यांनी आपले आयुष्य शिक्षणासाठीच वाहून घेतले आहे.
जलंगी ब्लॉकमधील असेच एक शिक्षणप्रेमी व्यक्तिमत्व म्हणजे अब्दुस सत्तार. स्थानिक आणि आसपासच्या अनेक भागांमध्ये ते 'सत्तार मास्टर' या नावानेच ओळखले जातात. पण केवळ नावाने कोणी महान होत नाही, जर त्याच्यात माणुसकी नसेल. अब्दुस सत्तार आपल्या महान गुणांमुळेच लोकांचे 'सत्तार मास्टर' बनले आहेत.
एकेकाळी ते राजकारणात सक्रिय होते. शिक्षक म्हणून काम करण्यासोबतच, त्यांचा राजकारणातील सहभाग हा आदर्शवादी विचारांवर आधारित होता. याच आदर्शांपासून दूर जावे लागू नये, म्हणून त्यांनी राजकारण सोडले. अशा आदर्शवादी व्यक्ती या काळात सापडणे दुर्मिळ आहे. पण सत्तार मास्टर यांच्यासारखे तत्त्वनिष्ठ शिक्षक आहेत, म्हणूनच आजही शिक्षणाबद्दल लोकांचा आदर कमी झालेला नाही.
लोकांच्या याच विश्वासावर अवलंबून, अब्दुस सत्तार यांनी जलंगीच्या सादिखाँ देयार (बाबूपाडा) परिसरात 'रवींद्र नजरुल ॲकॅडमी'ची स्थापना केली. नर्सरीपासून ते बारावीपर्यंतची ही निवासी आणि अनिवासी बंगाली माध्यमाची शाळा आहे. ही एक सह-शिक्षण (Co-education) संस्था आहे. म्हणजेच, मुले आणि मुली दोघांनाही सोबत घेऊन अब्दुस सत्तार यांची ही लाडकी शिक्षण संस्था अभिमानाने उभी आहे.
दोन मुलांचे वडील असलेले अब्दुस सत्तार यांनी जसे आपल्या मुलांना उच्चशिक्षित केले, तसेच दुसऱ्यांच्या मुलांना घडवण्याची मोठी जबाबदारीही आपल्या खांद्यावर घेतली आहे. "आपण सर्व एकमेकांसाठी आहोत," या मंत्राला सोबत घेऊन ते पुढे जात आहेत. हे कदाचित प्रचंड मानसिक धैर्य आणि प्रामाणिकपणाशिवाय शक्य नाही.
त्यांच्या निर्लेप वृत्तीमुळेच हे काम त्यांच्यासाठी सोपे झाले आहे. कारण आयुष्याचा बराच काळ त्यांनी राजकारणात घालवला, जिथे आदर्शच त्यांचे सर्वस्व होते. त्यांनी कधीही अन्यायाशी तडजोड केली नाही. त्यामुळे राजकारण करून त्यांना काही मिळवायचे नव्हते, उलट त्यांनी खूप काही दिले. आजही, वयाच्या साठीच्या मध्यात, त्यांना काही मिळवण्याची इच्छा नाही आणि गमावण्यासारखेही काही नाही. पण शिक्षणासाठी आपले जीवन समर्पित करण्यास ते आजही तयार आहेत.
'रवींद्र नजरुल ॲकॅडमी'चे सध्या निवासी आणि अनिवासी मिळून सुमारे ७०० विद्यार्थी आहेत. सत्तार साहेबांची स्वतःची जमीन या ॲकॅडमीसाठी दिली गेली आहे. एखादी व्यक्ती शिक्षणासाठी किती समर्पित असू शकते, याचे अब्दुस सत्तार हे जिवंत उदाहरण आहेत.
२०२० पासून 'रवींद्र नजरुल ॲकॅडमी'चा प्रवास सुरू झाला. त्यावेळी ॲकॅडमीने पालकांसाठी जो जाहीरनामा प्रसिद्ध केला होता, तो महत्त्वाचा आहे. त्यात म्हटले होते, "शिक्षण म्हणजे मुलाच्या मनात जन्मतःच असलेल्या मानसिक शक्तींना बाहेर आणणे. आमच्या 'रवींद्र नजरुल ॲकॅडमी'चे ध्येय एका मुलाला सुजाण नागरिक, आत्मनिर्भर, समाज-जागरूक, आत्म-संवेदनशील आणि खऱ्या अर्थाने देशभक्त मानव बनवणे हे आहे."
येथील आणखी एक मोठी गोष्ट म्हणजे ॲकॅडमीमधील सलोख्याचे वातावरण. बंगालमध्ये हिंदू-मुस्लिम दोन्ही समुदाय एकत्र राहतात आणि जलंगीही त्याला अपवाद नाही. आणि जिथे सत्तार मास्टर यांच्यासारखे सांप्रदायिक सलोखा जपणारे खंदे समर्थक आहेत, तिथे त्यांच्या शिक्षण संस्थेत सलोखा जपण्याचा पुरेपूर प्रयत्न केला जाईल, हे स्वाभाविक आहे.
त्यांच्या या मानवतावादी दृष्टिकोनामुळे आणि सहजपणे लोकांमध्ये मिसळण्याच्या वृत्तीमुळे ते सर्व समाजांमध्ये प्रिय झाले आहेत. त्यामुळे, मुस्लिम विद्यार्थ्यांसोबतच हिंदू समाजाचेही अनेक विद्यार्थी या ॲकॅडमीमध्ये निश्चिंतपणे शिक्षण घेत आहेत. अब्दुस सत्तार नावावर इतका विश्वास आहे की, पालक आपल्या मुलांना या ॲकॅडमीमध्ये पाठवताना दोनदा विचार करत नाहीत.
येथे पश्चिम बंगाल सरकारच्या अभ्यासक्रमानुसार शिक्षण दिले जाते. त्यांना शिकवण्यासाठी विशेष प्रशिक्षित आणि प्रतिभाशाली शिक्षक-शिक्षिका आहेत. गरज पडल्यास ऑडिओ-व्हिज्युअल क्लासचीही सोय आहे. तर मागे राहिलेल्या विद्यार्थ्यांसाठी 'रिमेडियल टीचिंग'ची व्यवस्था आहे. सामान्य शिक्षणासोबतच, विद्यार्थ्यांना हिंदी आणि संगणक शिक्षणावरही विशेष भर दिला जातो.
अब्दुस सत्तार सांगतात, "माझे अनेक दिवसांपासूनचे स्वप्न होते की एक अशी शाळा तयार करावी, जी इतर पाच शिक्षण संस्थांपेक्षा वेगळी असेल. निवृत्तीनंतर २०२० मध्ये आम्ही रवींद्र नजरुल ॲकॅडमीची पायाभरणी केली. येथे कोणत्याही विशेष धार्मिक गटाला अतिरिक्त सुविधा दिली जात नाही. प्रत्येकजण आपापल्या धर्माचे पालन करू शकतो. आम्ही मानवधर्मावर विश्वास ठेवतो. त्याच मानवतेतून विद्यार्थ्यांच्या नैतिक विकासाकडे आमचे लक्ष असते. जेणेकरून देशाचा एक खरा नागरिक बनून, भविष्यात देश घडवण्यात आमचे विद्यार्थी भूमिका बजावू शकतील."
'रवींद्र नजरुल ॲकॅडमी' ही कोणतीही नफा कमावणारी संस्था नाही. संपूर्ण समाजसेवेच्या दृष्टीने तयार झालेल्या या संस्थेचे व्यवस्थापन तसा विचारही करत नाही. तरीही ७०० विद्यार्थ्यांसाठी ५३ शिक्षक-शिक्षिका आणि इतर कर्मचारी आहेत. इतक्या लोकांच्या रोजगाराची आणि त्यांच्या खर्चाची जबाबदारी उचलणे खरोखरच कठीण आहे. आणि तेच कठीण काम चेअरमन अब्दुस सत्तार साहेब प्रेमाने आणि गोड स्वभावाने सोपे करत आहेत.
त्यांचे म्हणणे आहे की, केवळ डॉक्टर-इंजिनिअरच नाही, तर सरकारी सर्व विभागांमध्ये मुस्लिमांचे प्रतिनिधित्व आवश्यक आहे. प्रशासकीय स्तरावर मुस्लिम प्रतिनिधित्व अजूनही खूप कमी आहे. ही जी पोकळी आहे, ती भरून काढली पाहिजे. सर्वच क्षेत्रांत जर मुस्लिम प्रतिनिधित्व वाढले, तरच या समाजाच्या विकासाला गती मिळेल.
अशा स्पष्ट आणि परखडपणे अनेक अप्रिय सत्य गोष्टी 'रवींद्र नजरुल ॲकॅडमी'चे प्राण, अब्दुस सत्तार साहेब, किती सहजपणे सांगून गेले. असे बोलू शकणाऱ्या माणसांचीही आज समाजात मोठी उणीव आहे. ते हे करू शकतात - हे त्यांचे कर्तृत्व आहे.
