मंदिराणी मिश्रा

छत्तीसगडच्या अल्पसंख्याक राजकारणात आणि सामाजिक सुधारणांच्या चळवळीत अलिकडच्या वर्षांत ज्या व्यक्तिमत्त्वाचे नाव आघाडीवर आहे, ते म्हणजे डॉ. सलीम राज. भारतीय जनता पक्षाचे अनेक दशकांपासूनचे सदस्य असलेले डॉ. राज आज छत्तीसगड वक्फ बोर्डाचे बिनविरोध अध्यक्ष म्हणून निवडून आले आहेत आणि त्यांना कॅबिनेट मंत्र्याचा दर्जा प्राप्त आहे. त्यांचा हा प्रवास केवळ राजकीय यशाचा नाही, तर धार्मिक संस्थांना वादाच्या केंद्रातून सामाजिक आणि राष्ट्रीय विकासाचे इंजिन बनवण्याच्या दृढनिश्चयाचा आहे. "धार्मिक संस्था या देशाच्या प्रगतीत भागीदार असाव्यात, वादाचे केंद्र नव्हे," असे ते नेहमी मानतात.

सुधारणांचा धडाका

१९९२ मध्ये भाजपमध्ये सामील झालेल्या डॉ. राज यांनी पक्षाच्या अल्पसंख्याक मोर्चात जिल्हा, प्रदेश आणि राष्ट्रीय स्तरावर विविध जबाबदाऱ्या सांभाळल्या आहेत. वक्फ बोर्डाचे अध्यक्षपद स्वीकारताच, त्यांनी पारदर्शकता आणि उत्तरदायित्व हे आपल्या कार्यकाळाचे वैशिष्ट्य असेल, हे स्पष्ट केले आणि अनेक धाडसी सुधारणा हाती घेतल्या.

त्यांनी सर्वात आधी वक्फ मालमत्तांवरील अवैध कब्जांविरोधात मोठी मोहीम उघडली. त्यांच्या मते, सुमारे ८५% मालमत्तांवर अवैध ताबा होता, ज्यामुळे बोर्डाची संसाधने आणि विश्वासार्हता दोन्ही संपली होती. या मालमत्ता केवळ परत मिळवणे नव्हे, तर त्यांचा उपयोग शिक्षण आणि समाजसेवेसाठी करणे, हे त्यांचे ध्येय होते. यासोबतच, मुस्लिम समाजातील गरीब कुटुंबांवर लग्नाचा आर्थिक बोजा कमी करण्यासाठी, त्यांनी 'निकाह' लावण्यासाठी मौलवींकडून आकारल्या जाणाऱ्या शुल्कावर १,१०० रुपयांची मर्यादा घालणारा आदेश जारी केला. या निर्णयामुळे घटस्फोटाच्या प्रकरणांमध्येही घट झाल्याचे दिसून आले.

त्यांनी मशिदींमधून होणाऱ्या राजकीय आणि प्रक्षोभक भाषणांवर नियंत्रण आणण्यासाठीही महत्त्वाचे पाऊल उचलले. त्यांनी शुक्रवारच्या नमाजनंतर होणारी भाषणे (जुम्मा तकरीर) पूर्व-मान्यताप्राप्त विषयांवर आधारित असतील, असे निर्देश दिले. त्यांच्या सर्वात चर्चित निर्णयांपैकी एक म्हणजे, स्वातंत्र्यदिनी प्रत्येक मशिदीवर तिरंगा फडकवण्याचा दिलेला आदेश. 

या सुधारणांमुळे त्यांना कौतुकासोबतच मोठा विरोधही सहन करावा लागला. निकाह आणि भाषणांसंबंधीच्या आदेशांनंतर त्यांना परदेशातूनही धमक्या आल्या. पण मागे न हटता, त्यांनी आपले सुधारणांचे कार्य अधिक वेगाने पुढे नेले.

'खऱ्या धर्मनिरपेक्षते'ची दृष्टी

डॉ. राज यांच्या कार्यामागे 'खऱ्या धर्मनिरपेक्षते'ची (True Secularism) संकल्पना आहे, जी राष्ट्रवादाला सर्व धर्मांशी जोडते, त्यांना वेगळे करत नाही. त्यांच्या मते, ज्या मशिदींमध्ये शैक्षणिक कार्य चालत नाही, त्यांनी पुढे येऊन मुलांना शिकवावे आणि राष्ट्रनिर्मितीत योगदान द्यावे.

वक्फ (सुधारणा) कायद्याचे स्वागत करताना त्यांनी त्याला 'ऐतिहासिक' म्हटले. त्यांच्या मते, या कायद्यामुळे वक्फ मालमत्तांना अधिक सुरक्षा आणि पारदर्शकता मिळेल. त्यांच्या पुढाकारामुळे अनेक निष्क्रिय मालमत्ता सक्रिय झाल्या आणि वक्फ बोर्डाच्या उत्पन्नातही लक्षणीय वाढ झाली.

भविष्यातील ध्येय

डॉ. सलीम राज यांचे अंतिम ध्येय वक्फ बोर्डाला केवळ एक धार्मिक संस्था न ठेवता, शिक्षण, आरोग्य आणि रोजगारासाठी एक संसाधन केंद्र बनवणे आहे. त्यांना वक्फ मालमत्ता गरिबी निर्मूलन आणि युवा सक्षमीकरणाचे माध्यम बनवायच्या आहेत.

भाजपमधील अनेक वर्षांच्या अनुभवामुळे, त्यांना शासनाचे कामकाज आणि अल्पसंख्याक समाजाच्या भावना या दोन्हींची खोलवर जाण आहे. त्यांचे विरोधक त्यांच्या पद्धतींवर प्रश्नचिन्ह उपस्थित करू शकतात, पण त्यांनी छत्तीसगड वक्फ बोर्डाला एका नव्या पायावर उभे केले आहे, हे कोणीही नाकारू शकत नाही. त्यांचे हे 'मॉडेल' भविष्यात धार्मिक संस्था आणि राष्ट्रीय प्रगती एकत्र कसे काम करू शकतात, याची एक झलक दाखवते.