सानिया अंजुम, बेंगळूरू

कर्नाटकातील कलबुर्गी जिल्हा. एकेकाळी मध्ययुगीन दख्खन साम्राज्याचा पाळणा असलेला हा प्रदेश आज दुष्काळ, स्थलांतर आणि विकासाच्या असंतोषाने होरपळत आहे. याच धुळीने माखलेल्या भूमीत फौजिया तरन्नुम एका खंबीर दीपस्तंभासारख्या उभ्या आहेत. २०२३ पासून कलबुर्गीच्या जिल्हाधिकारी (DC) म्हणून कार्यरत असलेल्या २०१५ बॅचच्या या आयएएस अधिकारी, मोठ्या घोषणांपेक्षा कामावर जास्त विश्वास ठेवतात.

त्यांनी 'कलबुर्गी रोटी'च्या माध्यमातून इथल्या पारंपरिक बाजरीला (ज्वारी आणि नाचणी) राष्ट्रीय ओळख मिळवून दिली. हजारो महिलांना बचत गटांच्या (SHGs) माध्यमातून स्वतःच्या पायावर उभे केले. एवढेच नाही, तर जिल्ह्यातील मतदारयाद्या इतक्या पारदर्शक बनवल्या की, जानेवारीत त्यांना राष्ट्रपती द्रौपदी मुर्मू यांच्या हस्ते 'सर्वोत्कृष्ट निवडणूक पद्धती'चा सन्मान मिळाला.

वयाच्या ३६ व्या वर्षी फौजिया खऱ्या अर्थाने एक 'चेंजमेकर' आहेत. त्या प्रशासनातील मरगळ झटकून कामाला गती देत आहेत—एका वेळी एका शेतकऱ्याच्या समस्या सोडवून किंवा तक्रार निवारण डेस्कवर बसून. बंगळुरूच्या गजबजलेल्या गल्ल्यांमध्ये वाढलेल्या फौजियांची ही कहाणी रातोरात मिळालेल्या यशाची नाही, तर २० वर्षांच्या निष्ठेची आणि शांत संघर्षाची आहे.

बंगळुरूच्या गल्ल्यांपासून यूपीएससीच्या शिखरापर्यंत फौजियांचा प्रवास बंगळुरूच्या 'आयटी बूम'च्या सावलीत सुरू झाला. एका मध्यमवर्गीय कुटुंबात त्या वाढल्या, जिथे शिक्षणालाच प्रगतीचे साधन मानले जाई. त्यांचे वडील छोटे व्यावसायिक होते, ज्यांनी त्यांना कष्टाचे महत्त्व शिकवले. तर आईने शिकवले की, माणुसकीशी कधीही तडजोड करायची नाही.

कुटुंबात सरकारी नोकरीत कोणीही नसताना, फौजियाने स्वतःचा मार्ग निवडला. बिशप कॉटन गर्ल्स हायस्कूलमधून जगाकडे कुतूहलाने पाहणाऱ्या या मुलीने ज्योती निवास कॉलेजमधून बी.कॉम आणि ख्राईस्ट युनिव्हर्सिटीमधून फायनान्समध्ये एमबीए केले. तिथे त्यांनी सुवर्णपदकही पटकावले.

पण यशाच्या झगमगाटाने त्यांना भुलवले नाही. टीसीएस (TCS) मध्ये नोकरीला लागल्या, तरी त्यांचे मन समाजसेवेकडे ओढले जात होते. "मला नेहमीच लोकांची सेवा करायची होती," असे त्या सांगतात. नोकरीत असतानाच यूपीएससीचा प्रयत्न केला, पण यश मिळाले नाही. मग २०१० मध्ये त्यांनी नोकरी सोडली आणि पूर्णवेळ तयारी सुरू केली.

त्यांनी कोणत्याही महागड्या क्लासची मदत घेतली नाही. जेएसएस लायब्ररी आणि बीबीएमपीच्या सार्वजनिक वाचनालयांचा त्यांनी आधार घेतला. स्व-अध्ययनाच्या जोरावर २०११ मध्ये त्यांनी ३०७ वी रँक मिळवून 'इंडियन रेव्हेन्यू सर्व्हिस' (IRS) मध्ये प्रवेश केला.

तरीही आयएएसचे स्वप्न त्यांना स्वस्थ बसू देत नव्हते. २०१४ मध्ये, अनुभवाच्या शिदोरीवर त्यांनी पुन्हा प्रयत्न केला आणि ३१ वी रँक (AIR 31) मिळवून त्या कर्नाटक केडरच्या आयएएस अधिकारी झाल्या.

प्रशासनातील ठसा मसुरीतील प्रशिक्षणाने त्यांच्या सेवेचा पाया रचला. कारवारमधील सुरुवातीच्या काळात त्यांनी प्रशासनाचे धडे गिरवले. कोल्लेगल (चामराजनगर) मध्ये सहायक आयुक्त म्हणून काम करताना, त्यांनी संयमाने लोकांशी संवाद साधून त्यांचा विश्वास जिंकला.

कलबुर्गीच्या मनपा आयुक्त (२०१९) असताना त्यांनी 'जनस्पंदना' हा उपक्रम राबवला. चिक्कबळ्ळापूरमध्ये जिल्हा परिषद सीईओ म्हणून जलसंधारण आणि शाळा सुधारण्यावर भर दिला.

कोप्पळमध्ये सीईओ (२०२१-२०२३) असताना शिक्षण, वाचनालये आणि आर्थिक समावेशनावर त्यांनी काम केले. "काही दिवस कठीण वाटतात, पण आम्हाला स्वतःला प्रेरित ठेवावे लागते," असे त्या म्हणतात.

कलबुर्गी रोटी आणि महिला सक्षमीकरण त्यांचे सर्वात मोठे यश म्हणजे "कलबुर्गी रोटी". जिल्ह्याच्या ज्वारी आणि नाचणीला त्यांनी एक ब्रँड बनवले. बचत गटांतील महिलांना बेकर्स आणि विक्रेते म्हणून प्रशिक्षण दिले. आज ही रोटी शाळांच्या पोषण आहारात आणि देशभरच्या बाजारात पोहोचली आहे. यामुळे स्थानिक अर्थव्यवस्थेला नवी संजीवनी मिळाली आहे.

निवडणूक पारदर्शकता २०२४ च्या लोकसभा निवडणुकीत त्यांनी कलबुर्गीच्या मतदारयाद्यांचे डिजिटायझेशन केले. स्थलांतरितांसाठी घरोघरी जाऊन पडताळणी केली. यामुळे बोगस मतांना पूर्णविराम मिळाला. या कामाची दखल घेऊनच त्यांना राष्ट्रपतींकडून सन्मान मिळाला. "हे यश माझ्या एकाटीचे नाही, तर संपूर्ण टीमचे आहे," असे त्या नम्रपणे सांगतात.

वादळातील संयम मे २०२५ मध्ये एका आंदोलनादरम्यान भाजपच्या आमदाराने त्यांना "पाकिस्तानी" म्हणून हिणवले. हा हल्ला त्यांच्या धर्मावर आणि स्त्रीत्वावर होता. आयएएस असोसिएशनने याचा निषेध केला, मुख्यमंत्र्यांनी कारवाईचे आश्वासन दिले. पण फौजिया? त्या शांत राहिल्या. "मी माझ्या कामालाच बोलू देईन," एवढेच त्या म्हणाल्या.

संवेदनशील अधिकारी फौजिया या 'काचेच्या केबिनमध्ये बसणाऱ्या' अधिकारी नाहीत. त्या लोकांसाठी उपलब्ध असतात. कलबुर्गीमध्ये पहाटे त्या थेट शेतकऱ्यांच्या बांधावर पोहोचतात. राजकीय दबाव आणि प्रशासकीय तटस्थता यांचा अचूक समतोल त्या साधतात.

प्रशासनात महिला असणे हा अडथळा आहे की संधी, हा प्रश्न किती फोल आहे हे त्यांनी आपल्या कामातून दाखवून दिले आहे. त्यांच्यासाठी तो ‘लोकांशी जोडला जाणारा एक सेतू’ आहे. पुरुषप्रधान ग्रामीण भागात, त्यांची साधी राहणी आणि आपुलकीचा संवाद लोकांना जवळचा वाटतो. स्त्रिया त्यांच्याकडे मन मोकळे करतात.

फौजिया तरन्नुम कागदावर योजना राबवून थांबत नाहीत, तर त्या लोकांचे आयुष्य बदलत आहेत. कलबुर्गीच्या मातीला सोन्याची झळाळी देणाऱ्या या जिल्हाधिकाऱ्याने सिद्ध केले आहे की, खरा 'चेंजमेकर' संकटांना संधीत बदलतो.

'आवाज मराठी'वर प्रसिद्ध होणारे लेखन, व्हिडिओज आणि उपक्रम यांविषयीचे अपडेट्स मिळवण्यासाठी या लिंक्सवर क्लिक करा  -

Awaz Marathi WhatsApp Group 
Awaz Marathi Facebook Page

Awaz Marathi Twitter