सुदीप शर्मा चौधरी / गुवाहाटी

१९४७ हे वर्ष भारतासाठी मैलाचा दगड ठरले होते. अडीचशे वर्षांच्या ब्रिटिश राजवटीतून मुक्त होऊन अखंड भारताला स्वातंत्र्य मिळाले. पण त्याच वेळी, देशाचा पश्चिम आणि पूर्व भाग भारताच्या नकाशातून विभागला गेला. या फाळणीमुळे मुस्लिम समाजाचा एक मोठा भाग, विशेषतः जे पश्चिम बंगालमध्ये राहिले, त्यांचे मोठे नुकसान झाले. अनेक दशके हा समुदाय स्थिर अवस्थेत होता.

मात्र, गेल्या शतकाच्या ऐंशीच्या दशकाच्या मध्यापासून परिस्थितीत बदल घडू लागला. आणि हा बदल आला 'अल-अमीन मिशन'च्या रूपाने. मागे राहिलेल्या मुस्लिम समाजात शिक्षणाचा प्रकाश पसरवण्यासाठी अनेक मिशन्स पुढे आली. अल-अमीन मिशनचा प्रवास सुमारे तीन दशकांपूर्वी सुरू झाला. पश्चिम बंगालच्या एका दुर्गम भागात, मुहम्मद नुरुल इस्लाम यांच्या नेतृत्वाखाली एका धाडसी संघाने सर्व स्तरांवर शिक्षणाचा प्रसार करण्याचा कठीण मार्ग निवडला.

त्यांचे ध्येय स्पष्ट होते. अनेक वर्षांपासून मागे राहिलेल्या अल्पसंख्याक समुदायाला शक्तिशाली, आत्मविश्वासू आणि शिक्षित समाजात रूपांतरित करणे. या मिशनचे लक्ष्य शिक्षण क्षेत्रात गुणवत्ता आणि उत्कृष्टता मिळवणे, तसेच सामाजिक आणि आर्थिकदृष्ट्या वंचित असलेल्या प्रतिभावान विद्यार्थ्यांना सतत मदत करणे हे होते.

अल-अमीन मिशनचे कर्णधार एम. नुरुल इस्लाम आजही दृढपणे विश्वास ठेवतात की, "समाज बदलण्याचा एकमेव मार्ग म्हणजे शिक्षण." याच विश्वासातून 'अल-अमीन मिशन'चा जन्म झाला. ही केवळ एक शिक्षण संस्था नाही, तर ही एक चळवळ आहे.

हा प्रवास कधीच सोपा नव्हता. मिशनला अनेक अडचणी, आर्थिक संकटे आणि सामाजिक अडथळ्यांना पार करावे लागले. तरीही, त्यांनी आपल्या तत्त्वांवर ठाम राहत, कधीही हार मानली नाही.

पश्चिम बंगालच्या त्या लहानशा खलतपूर गावात लावलेले ते रोपटे आज एका विशाल वृक्षात रूपांतरित झाले आहे. सध्या अल-अमीन मिशन अंतर्गत ६७ संस्था आहेत, ज्यात पश्चिम बंगाल, आसाम आणि झारखंडमध्ये पसरलेले ४१ निवासी कॅम्पस आहेत आणि त्यात १२,००० हून अधिक विद्यार्थी शिक्षण घेत आहेत.

आतापर्यंत, २०,००० हून अधिक विद्यार्थ्यांनी या मिशनचा कठोर अभ्यासक्रम पूर्ण करून समाजात आपले स्थान निर्माण केले आहे - कोणी डॉक्टर, कोणी इंजिनिअर, कोणी शिक्षक, तर कोणी प्रशासक. प्रत्येकजण समाजात सकारात्मक बदल घडवत आहे.

मुहम्मद नुरुल इस्लाम हे "बंगालचे सर सय्यद" म्हणूनही ओळखले जातात. त्यांनी १९८७ मध्ये पश्चिम बंगालच्या एका दुर्गम गावात, खलतपूर येथे, केवळ ७ विद्यार्थ्यांसह अल-अमीन मिशनची स्थापना केली. त्यांच्या दूरदृष्टीच्या नेतृत्वाखाली, हा शैक्षणिक उपक्रम आज एका आंदोलनात बदलला आहे.

सध्या मिशन अंतर्गत ७२ संस्था आहेत, ज्यात ४१ निवासी कॅम्पस आहेत. देशातील पाच राज्यांमध्ये विविध शाखा पसरलेल्या आहेत. त्या संस्थांनी आतापर्यंत २०,००० हून अधिक विद्यार्थ्यांना शिक्षण दिले आहे. या संस्थेचे उल्लेखनीय यश म्हणजे, येथून सुमारे ८,००० डॉक्टर आणि ५,२५० इंजिनिअर्स तयार झाले आहेत, ज्यापैकी बहुतेक जण गरीब आणि वंचित कुटुंबांतून आलेले आहेत.

अल-अमीन मिशनचे मुख्य लक्ष्य आहे, "गरीब आणि मागासलेल्या अल्पसंख्याक समुदायाला शिक्षणाच्या माध्यमातून सक्षम बनवणे आणि समाजाचा सामाजिक व आर्थिक विकास करणे."

अल-अमीनबद्दल बोलताना संस्थेचे प्रमुख नुरुल इस्लाम 'आवाज द व्हॉइस'ला सांगतात, "अल-अमीन मिशनने एकेकाळी बंगालच्या मागासलेल्या समाजाला आपले कार्यक्षेत्र म्हणून निवडले होते. मागासलेल्या वर्गातील अनाथ मुले आणखी मागे राहणार, हे स्वाभाविक होते. जिथे रोजचे जीवन जगणेच एक मोठी समस्या आहे, तिथे शिक्षण घेणे म्हणजे स्वप्ननगरीत फिरण्यासारखे होते. तिथे अनाथ कसे पोहोचणार? म्हणून सुरुवातीपासूनच अल-अमीन मिशनने अनाथ मुलांकडे विशेष लक्ष दिले आहे. अनुभवातून अल-अमीन शिकले आहे की स्वप्ने कशी पूर्ण करायची."

मुहम्मद नुरुल इस्लाम यांनी शिक्षण आणि संस्थापनेचा प्रवास १९७६ मध्ये, केवळ दहावीत शिकत असताना, खलतपूर ज्युनियर हाय मदरसा स्थापन करून सुरू केला. १९८४ मध्ये 'इन्स्टिट्यूट ऑफ इस्लामिक कल्चर'ची स्थापना केल्यानंतर, १९८७ मध्ये त्याचे 'अल-अमीन मिशन' असे नामकरण करण्यात आले. त्यांनी मिशनच्या माध्यमातून आधुनिक शिक्षण आणि इस्लामी मूल्यांचा समन्वय साधून एक परिपूर्ण शिक्षण व्यवस्था निर्माण केली.

पुरस्कार आणि सन्मान:

मुहम्मद नुरुल इस्लाम यांना २०२१ मध्ये 'मायशात बेस्ट एड्युप्रेन्योर अवॉर्ड' मिळाला. त्यांना 'बंगभूषण' (२०१५), 'द टेलिग्राफ स्कूल अवॉर्ड फॉर एक्सलन्स' (२००२ आणि २००९), आणि 'बेगम रोकेया पुरस्कार' (२०१०) यांसह विविध पुरस्कारांनी सन्मानित करण्यात आले आहे.