फरहान इस्रायली
कॅप्टन मिर्झा मोहताशिम बेग आणि त्यांच्या पत्नी रुबी खान यांनी जयपूरमध्ये समाजसेवेचा एक अनोखा आदर्श घालून दिला आहे. आपल्या एकत्रित प्रयत्नांतून, त्यांनी सामुदायिक कल्याण आणि सामाजिक सलोख्याला प्रोत्साहन दिले आहे.
कॅप्टन बेग हे राजस्थानचे पहिले मुस्लिम पायलट आहेत आणि त्यांनी २५ वर्षांहून अधिक काळ राष्ट्रीय आणि आंतरराष्ट्रीय मार्गांवर विमान उड्डाण केले आहे. तर त्यांच्या पत्नी, रुबी खान, या एक समर्पित समाजसेविका आणि सक्रिय राजकारणी आहेत.
खरा सामाजिक बदल हा वैयक्तिक पुढाकारातूनच सुरू होतो, यावर या दाम्पत्याचा विश्वास आहे. रुबी सांगतात की, समाजसेवेची त्यांची जुनी इच्छा, कॅप्टन बेग यांच्याशी विवाह झाल्यानंतरच पूर्णत्वास गेली आणि तिला एक नवी दिशा मिळाली. दोघांनी मिळून तळागाळात अनेक उपक्रम सुरू केले आहेत, ज्यात वैद्यकीय शिबिरे, कागदपत्र बनवण्यासाठी मदत, मोफत रेशन वाटप आणि मुलींच्या विवाहात मदत यांचा समावेश आहे. यातून त्यांनी हजारो गरजू लोकांपर्यंत मदत पोहोचवली आहे.
माहितीचा अभाव हाच वंचित लोकांसाठी सर्वात मोठा अडथळा आहे, असे रुबी यांना वाटते. कॅप्टन बेगही या मताशी सहमत आहेत. ते म्हणतात, "जोपर्यंत आपण पहिले पाऊल उचलत नाही, तोपर्यंत समाज पुढे जाऊ शकत नाही."
त्यांच्या या कार्याची प्रेरणा कॅप्टन बेग यांचे वडील, मिर्झा मुख्तार बेग यांच्याकडून मिळाली. ते राजस्थानमधील एक प्रतिष्ठित सिव्हिल इंजिनिअर होते आणि त्यांनी आपल्या मुलांमध्ये नागरी जबाबदारीची खोल भावना रुजवली.
रुबी खान यांनी प्रसिद्ध लेखक प्रा. के.एल. कमल यांच्यासोबत "हिंदू धर्म और इस्लाम: दो आँखें, नयी रोशनी" (हिंदू धर्म आणि इस्लाम: दोन डोळे, नवा प्रकाश) हे पुस्तक सह-लिखित केले आहे. धार्मिक गैरसमज दूर करण्याच्या उद्देशाने लिहिलेल्या या पुस्तकाचे प्रकाशन २०१० मध्ये तत्कालीन उपराष्ट्रपती हमीद अन्सारी यांच्या हस्ते झाले होते.
रुबी यांनी "ज्ञान के बुलबुले" नावाचे मुलांसाठीचे एक कविता पुस्तकही लिहिले आहे, जे मुलांना राजस्थानची संस्कृती, पर्यावरण आणि मूल्यांची सोप्या भाषेत ओळख करून देते. या पुस्तकाचे प्रकाशन तत्कालीन राजस्थानचे शिक्षण मंत्री ब्रिज किशोर शर्मा यांनी केले होते.
दरम्यान, कॅप्टन बेग हे वंचित तरुणांना मार्गदर्शन करण्यासाठी कटिबद्ध आहेत. करिअर समुपदेशनाच्या माध्यमातून, त्यांनी अनेकांना आपली क्षमता ओळखण्यास मदत केली आहे. दिल्ली विमानतळावरील एक भावनिक क्षण आठवताना ते सांगतात, जेव्हा त्यांचा एक माजी विद्यार्थी, जो आता यशस्वी झाला आहे, त्यांच्या पाया पडला आणि म्हणाला की, "तुम्ही माझे आयुष्य बदलले."
रुबी खान यांनी आपले बरेचसे काम महिला सक्षमीकरणावर केंद्रित केले आहे. त्यांनी घरगुती हिंसाचार, आरोग्य आणि रोजगारावर जागरूकता निर्माण केली आहे आणि कर्करोग तपासणी शिबिरे व कौशल्य विकास कार्यशाळा आयोजित केल्या आहेत. त्यांच्या मेहंदी, बँकिंग आणि डिजिटल मार्केटिंगच्या प्रशिक्षण कार्यक्रमांमुळे अनेक महिलांना आर्थिक स्वातंत्र्य मिळाले आहे.
राजकारणातही, रुबी सर्वसमावेशक धोरणे तयार करण्यात सक्रिय आहेत. काँग्रेस पक्षाच्या अल्पसंख्याक विभागाच्या राष्ट्रीय उपाध्यक्षा म्हणून, त्या विशेषतः मुस्लिम महिलांच्या राजकीय सक्षमीकरणासाठी आवाज उठवतात.
या कुटुंबाला जयपूरच्या वास्तुकला आणि सांस्कृतिक वारशाचे संरक्षण करण्याचीही आवड आहे. अनियंत्रित शहरीकरण, वाहतूक कोंडी आणि पाणी साचण्याच्या समस्येमुळे शहराची ओळख कमी होत असल्याबद्दल रुबी चिंता व्यक्त करतात.
सेवावृत्ती बेग कुटुंबात खोलवर रुजलेली आहे. कॅप्टन बेग यांचे लहान भाऊ, मिर्झा शारिक बेग यांनी जलमहालाच्या जीर्णोद्धारात महत्त्वपूर्ण भूमिका बजावली. एकेकाळी स्थानिकांनी दुर्लक्षित केलेले हे ठिकाण, आज एक प्रमुख पर्यटन स्थळ आहे.
.jpeg)
या प्रेरणादायी कुटुंबातील सर्वात लहान सदस्य आयआयटी इंदूरमध्ये शास्त्रज्ञ आहे, ज्यांना नुकतेच त्यांच्या कामासाठी हार्वर्ड विद्यापीठाने सन्मानित केले.
२००४ मधील एक विशेष क्षण रुबी खान यांच्यासाठी अविस्मरणीय ठरला, जेव्हा त्या 'मिसेस जयपूर' स्पर्धेच्या अंतिम फेरीत पोहोचल्या. त्यांच्या नावाची घोषणा झाल्यावर, कॅप्टन बेग यांनी टाळ्या वाजवताच संपूर्ण गर्दीने टाळ्यांचा कडकडाट केला. तो क्षण त्यांच्या आत्मविश्वासाची आणि व्यक्तिमत्त्वाची एक मोठी पोचपावती होता.
आज हे दाम्पत्य आपले उपक्रम अधिक विस्तारत आहे. ते तरुण, महिला आणि अल्पसंख्याक समुदायांच्या उन्नतीसाठी नवीन प्रशिक्षण मॉड्युल्स, शिष्यवृत्ती शिबिरे आणि जागरूकता मोहिमा विकसित करत आहेत.
कॅप्टन मिर्झा मोहताशिम बेग आणि रुबी खान यांचा प्रवास हे सिद्ध करतो की, जेव्हा करुणा, दृढनिश्चय आणि उद्देशाने मार्गदर्शन मिळते, तेव्हा मर्यादित साधनांनीही अर्थपूर्ण बदल शक्य आहे. त्यांचे कार्य केवळ जयपूरसाठीच नव्हे, तर संपूर्ण राष्ट्रासाठी एक चिरंतन प्रेरणा आहे.
