आवाज द व्हॉइस ब्यूरो / जयपूर

राजस्थान, आपल्या वाळवंटी प्रदेशासाठी, ऐतिहासिक किल्ल्यांसाठी आणि संस्कृतीसाठी ओळखला जातो. पण त्याची खरी ओळख आहे येथील त्या लोकांमुळे, जे शांतपणे समाजात सकारात्मक बदल घडवत आहेत. 'आवाज द व्हॉइस'च्या लोकप्रिय 'द चेंज मेकर्स' या मालिकेअंतर्गत, आम्ही तुम्हाला राजस्थानच्या अशा दहा व्यक्तिमत्त्वांशी ओळख करून देत आहोत, ज्यांनी आपल्या असामान्य कार्याने केवळ लोकांना केवळ प्रेरितच केले नाही, तर आपल्या मेहनतीने आणि जिद्दीने देश-विदेशात राजस्थानचे नाव चमकवले आहे. या कहाण्यांमधून राजस्थानी मातीचा सुगंध दरवळतो. तो तुम्हालाही प्रभावित केल्याशिवाय राहणार नाही.

१. बतूल बेगम: सुरांच्या वारशाची जिवंत ठेव

जयपूरच्या गल्ल्यांमध्ये घुमणारे एक नाव म्हणजे बतूल बेगम. राजस्थानच्या मातीत जन्मलेली ही विलक्षण गायिका भारतीय शास्त्रीय संगीताची एक जिवंत वारसा आहे. नागौर जिल्ह्यातील केराप गावात एका मुस्लिम कुटुंबात आणि मिरासी समाजात जन्मलेल्या बतूल यांनी, सामाजिक आणि आर्थिक आव्हानांना तोंड देत, आपल्या बालपणीच संगीताची आवड जोपासली. त्यांचा सुरेल आवाज आणि संगीताप्रती असलेली त्यांची निष्ठा, यांनी त्यांना केवळ एक कलाकार म्हणून ओळखच दिली नाही, तर हेही सिद्ध केले की प्रतिभा कोणत्याही अडथळ्यांची मोहताज नसते.

२. अब्दुल सलाम जोहर: लाखेच्या बांगड्यांपासून ते जागतिक ओळखीपर्यंत

जयपूरच्या गुलाबी भिंती आणि रंगीबेरंगी गल्ल्यांमध्ये केवळ अत्तराचाच सुगंध नाही, तर या शहराची ओळख असलेल्या पारंपरिक हस्तकलेचा आत्माही वसलेला आहे. याच गल्ल्यांमध्ये लाखेच्या बांगड्या बनतात. याच दुनियेतून एक असे नाव पुढे आले, ज्याने या कलेला एक नवा आयाम दिला - अब्दुल सलाम जोहर. मनिहार समाजात जन्मलेल्या जोहर यांनी आपल्या आजोबा आणि आई-वडिलांचा संघर्ष पाहून, मेहनत आणि समाजसेवेला जीवनाचा मंत्र बनवले. जयपूरच्या त्रिपोलिया बाजारातील त्यांच्या वडिलोपार्जित दुकानापासून सुरू झालेला त्यांचा प्रवास, आज 'जोहर डिझाइन' आणि 'इंडियन क्राफ्ट्स' यांसारख्या ब्रँड्सपर्यंत पोहोचला आहे.

३. अब्दुल लतीफ 'आरको': व्यापार आणि समाजसेवेचा संगम

राजधानी जयपूरच्या चीनी की बुर्ज येथे राहणारे अब्दुल लतीफ साहेब, ज्यांना संपूर्ण राजस्थान 'आरको' नावाने ओळखते, असेच एक खास व्यक्तिमत्व आहेत. १९४६ मध्ये चोमूच्या एका लहानशा गावात जन्मलेल्या अब्दुल लतीफ यांनी आपल्या आई-वडिलांकडून मेहनत, प्रामाणिकपणा आणि इतरांना मदत करण्याची प्रेरणा घेतली. त्यांची कंपनी, 'अब्दुल रज्जाक अँड कंपनी' (आरको), आज इलेक्ट्रिक मोटर, पंखे आणि कूलरसोबतच समाजसेवेसाठीही एक मोठे नाव आहे.

४. महिला काझी निशात हुसैन: रूढींना तोडणारा एक नवा आवाज

राजस्थानची राजधानी जयपूरच्या जोहरी बाजारातील एका लहानशा ऑफिसमधून उठणारा आवाज आज संपूर्ण समाजाला बदलण्याची प्रेरणा देत आहे. हा आवाज आहे निशात हुसैन यांचा - राजस्थानच्या पहिल्या मुस्लिम महिला काझी आणि मुस्लिम महिलांच्या हक्कांसाठी लढणाऱ्या एक खंद्या कार्यकर्त्या. करौलीसारख्या मागासलेल्या भागात, जिथे मुलींच्या शिक्षणाला महत्त्व दिले जात नव्हते, तिथे निशात यांनी इतिहास रचला. त्या संपूर्ण जिल्ह्यातून दहावी पास होणाऱ्या पहिल्या मुस्लिम मुलगी ठरल्या. आज त्यांची ओळख मुस्लिम महिलांच्या अधिकारांची मशाल म्हणून आहे.

५. कॅप्टन मिर्झा मोहताशिम बेग आणि रुबी खान: समाजसेवेची प्रेरणादायी जोडी

जयपूरमधील आणखी एक प्रेरणादायी जोडी म्हणजे कॅप्टन मिर्झा मोहताशिम बेग आणि त्यांच्या पत्नी रुबी खान. कॅप्टन मिर्झा हे राजस्थानचे पहिले मुस्लिम पायलट आहेत आणि गेल्या २५ वर्षांपासून राष्ट्रीय व आंतरराष्ट्रीय उड्डाणे करत आहेत. तर, त्यांच्या पत्नी रुबी या एक सक्रिय समाजसेविका आणि राजकारणी आहेत. दोघांनी मिळून वैद्यकीय शिबिरे, मोफत रेशन वाटप आणि मुलींच्या लग्नात मदत यांसारखे अनेक सामाजिक उपक्रम सुरू केले आहेत.

६. डॉ. आरिफ खान: गावाचा वैज्ञानिक ज्याने रचला इतिहास

राजस्थानच्या हनुमानगढ जिल्ह्यातील लहानशा मसानी गावात ३४ वर्षांपूर्वी एका ताऱ्याचा जन्म झाला - डॉ. आरिफ खान. त्यांचे वडील वकील फरीद खान यांचे स्वप्न होते की, त्यांचा मुलगा डॉक्टर बनावा. पण आरिफ यांच्या मनात काहीतरी वेगळेच करण्याचे जुनून होते. त्यांनी आपल्या मेहनतीने आणि जिद्दीने जैव-वैज्ञानिक बनून आपल्या कुटुंबाचे आणि गावाचे नाव रोशन केले. दूध आणि खाद्यपदार्थांवरील त्यांच्या संशोधनाने बदलाची लाट आणली.

७. मैमुना नर्गिस: कला संरक्षणातील पहिली शिया मुस्लिम महिला

कला संरक्षण हे एक असे क्षेत्र आहे, जे केवळ इतिहास जपत नाही, तर भावी पिढ्यांना आपल्या वारशाशीही जोडते. याच क्षेत्रात एक अनोखे नाव आहे - मैमुना नर्गिस. त्या देशातील पहिल्या आणि आतापर्यंतच्या एकमेव शिया मुस्लिम महिला कला संरक्षक (Art Conservator) आहेत. उत्तर प्रदेशच्या मुरादाबाद जिल्ह्यात जन्मलेल्या मैमुना यांचे दुसरे घर आता राजस्थानच बनले आहे. अलीगढ मुस्लिम विद्यापीठातून (AMU) शिक्षण घेतल्यानंतर, त्यांनी म्युझियोलॉजीमध्ये डिप्लोमा केला, जो त्यांच्या जीवनाचा निर्णायक क्षण ठरला.

८. योगगुरू नईम खान: संगीतापासून योगापर्यंतचा वैश्विक प्रवास

राजस्थानातील जोधपूरच्या गल्ल्यांमधून आंतरराष्ट्रीय मंचावर आपली आध्यात्मिक आभा पसरवणारे योगगुरू नईम खान यांची जीवन यात्रा एक विलक्षण उदाहरण आहे. त्यांचा जन्म एका अशा कुटुंबात झाला, जिथे प्रत्येक श्वासात संगीत होते. त्यांचे आजोबा जोधपूर राजघराण्याचे दरबारी संगीतकार होते. पण नईम यांना योगाने एक नवी दिशा दिली आणि त्यांनी त्याला एका वैश्विक मंचावर पोहोचवले.

९. पद्मश्री शाकिर अली: मिनिएचर पेंटिंगचे संरक्षक

जयपूरच्या हवेत कलेचा सुगंध नेहमीच दरवळत राहिला आहे. जेव्हा मिनिएचर पेंटिंग म्हणजेच लघुचित्रकलेचा विषय येतो, तेव्हा सैयद शाकिर अली यांचे नाव सहजच समोर येते. पद्मश्रीने सन्मानित सैयद शाकिर अली हे केवळ या कलेचे उत्कृष्ट साधक नाहीत, तर ते त्या वारशाचे संरक्षकही आहेत, जो राजस्थानच्या सांस्कृतिक ओळखीचा अविभाज्य भाग आहे.

१०. सैयद अन्वर शाह: हजारो मुलींसाठी शिक्षणाची मशाल

जयपूरच्या एका लहानशा खोलीत ३० वर्षांपूर्वी एका स्वप्नाने जन्म घेतला - असे स्वप्न जे आज हजारो मुलींसाठी शिक्षणाचा प्रकाश बनले आहे. ही कहाणी आहे सैयद अन्वर शाह यांची, ज्यांना लोक प्रेमाने 'मास्टर अन्वर शाह' म्हणतात. त्यांनी केवळ आपल्या मुलीच्या शिक्षणाचे स्वप्न पाहिले नाही, तर त्याला संपूर्ण समाजाच्या मुलींच्या प्रगतीचे माध्यम बनवले. आज त्यांची शिक्षण संस्था 'अल-जामिया-तुल आलिया' केवळ जयपूरमध्येच नव्हे, तर संपूर्ण हिंदुस्थानात आणि परदेशातही ज्ञान आणि इस्लामी नैतिकतेचा संदेश पसरवत आहे.