अपर्णा दास, हुगळी 

भारत हा केवळ विविध धर्मांचा देश नाही, तर तो मुळात विविध श्रद्धांच्या सहअस्तित्वाचा जिवंत अनुभव आहे. आपल्याकडे मानवी आत्मा आणि ईश्वर यांचे नाते कोणत्याही एका विधी, धर्म किंवा सणापुरते मर्यादित नाही. जिथे भक्तीला शांती मिळते, तिथेच ईश्वराचे अस्तित्व जाणवते. या मातीवर मंदिरे, मशिदी आणि चर्च एकमेकांच्या शेजारी उभी राहून माणसांमधील अतुट एकतेची साक्ष देत असतात. पश्चिम बंगालमधील ऐतिहासिक बँडेल चर्चमध्ये नाताळच्या वेळी मला याच जातीय सलोख्याचे आणि मानवी एकतेचे अविस्मरणीय दर्शन घडले. तिथल्या रोषणाईने केवळ येशूचा जन्मच साजरा केला नाही, तर धर्माच्या सर्व सीमाही ओलांडल्या.

हुगळी जिल्ह्यातील बँडेल शहरात शांतपणे उभे असलेले 'बॅसिलिका ऑफ द होली रोझरी' म्हणजेच 'बँडेल चर्च' भारताच्या इतिहासातील अनेक चढ-उतार आपल्या भिंतींमध्ये जपून आहे. १५९९ मध्ये पोर्तुगीज मिशनऱ्यांनी या चर्चची स्थापना केली. तो काळ असा होता जेव्हा हुगळी हे जागतिक व्यापाराचे मोठे केंद्र होते. या चर्चने अनेक शतकांचे बदल, संघर्ष आणि सातत्य पाहिले आहे. मुघलांच्या आक्रमणात एकदा हे चर्च जमीनदोस्त झाले होते, पण १६६० मध्ये ते पुन्हा उभे राहिले. हे पुनरुज्जीवन केवळ दगड आणि विटांनी झाले नव्हते, तर ते अढळ श्रद्धेचे प्रतीक होते. याच्या भिंतींवर कोरलेले 'संकटात असताना आठवण करा' हे शब्द आजही जगण्याची उमेद आणि आध्यात्मिक शक्तीची कहाणी सांगतात.

२०२४ च्या नाताळमध्ये मी पहिल्यांदाच बँडेल चर्चला भेट दिली आणि तो अनुभव माझ्यासाठी खूप वेगळा होता. चर्चच्या परिसरात खूप गर्दी होती, पण ती गर्दी कोणत्याही एका धर्मापुरती मर्यादित नव्हती. ख्रिस्ती बांधवांच्या जोडीला तिथे हिंदू, मुस्लिम आणि शीख असे सर्वधर्मीय लोक तितक्याच आदराने उपस्थित होते. कोणी शांतपणे मेणबत्ती लावून प्रार्थना करत होते, तर कोणी तिथे असलेली शांतता अनुभवत उभे होते. हवेत एक विलक्षण शांतता होती, जी शब्दांशिवाय थेट मनाला भिडत होती.

येशू समोर मेणबत्ती लावणे हा नाताळचा एक परिचयाचा विधी आहे. मात्र, तिथे घडलेल्या एका प्रसंगाने माझ्यावर खोलवर छाप पाडली. एक माणूस येशूच्या मूर्तीसमोर उभा राहून अगरबत्ती लावत होता. हिंदू पूजेमध्ये अगरबत्ती लावणे हे श्रद्धेचे प्रतीक मानले जाते. या छोट्याशा कृतीतून खूप मोठा संदेश मिळत होता. ईश्वराची रूपे वेगवेगळी असली तरी श्रद्धेचा गाभा एकच आहे, हेच जणू तो माणूस सांगत होता. त्याच्या डोळ्यांत येशू हे दुसऱ्या धर्माचे प्रतीक नव्हते, तर तो साक्षात परमात्माच होता, ज्याचा सन्मान तो आपल्या पद्धतीनुसार करत होता.

मुस्लिम समुदायातील लोकांची उपस्थितीही तितकीच लक्षवेधी होती. बुरखा घातलेल्या महिला शांतपणे चर्चमध्ये प्रवेश करत होत्या, येशू समोर उभ्या राहून प्रार्थना करत होत्या आणि तिथल्या शांत वातावरणाचा आनंद घेत होत्या. तिथे कोणीही कोणाच्या श्रद्धेवर प्रश्न विचारत नव्हते किंवा कोणाकडे संशयाने पाहत नव्हते. त्या क्षणी हे स्पष्ट झाले की माणूस आणि ईश्वर यांच्यातील नाते कोणत्याही धार्मिक चौकटीत अडकवता येत नाही. जिथे भक्ती आणि शांती आहे, तिथेच ईश्वराचे वास्तव्य असते.

या सलोख्याच्या वातावरणात मी तिथे आलेल्या डॉ. रत्नमॉय सहा यांच्याशी संवाद साधला. त्यांनी सांगितले की, ते प्रत्येक नाताळला बँडेल चर्चला येतात कारण त्यांना इथे एक वेगळीच शांतता मिळते. त्यांच्या पत्नी अंजना सहा म्हणाल्या, "आम्ही आज आमच्या मुलीला सोबत आणलं आहे कारण आम्हाला तिला भारताचं खरं सौंदर्य दाखवायचं आहे. प्रत्येक धर्माचा आदर केला पाहिजे आणि प्रत्येक सण आनंदाने साजरा करता येतो, हे तिने लहानपणापासूनच शिकलं पाहिजे असं आम्हाला वाटतं." नाताळ आल्यावर त्यांचे घरही ख्रिसमस ट्री आणि दिव्यांनी उजळून निघते. त्यांच्या शब्दांतून हे स्पष्ट झाले की भारताची एकता केवळ घोषणा नाही, तर ती पिढ्यानपिढ्या कुटुंबांमध्ये जपली जाणारी एक जिवंत संस्कृती आहे.

नाताळच्या दिव्यांनी उजळून निघालेले बँडेल चर्च त्या दिवशी केवळ येशू ख्रिस्ताच्या जन्माचे साक्षीदार नव्हते, तर ते भारताच्या सर्वसमावेशक आत्म्याचे प्रतिबिंब बनले होते. हे शतकानुशतके जुने चर्च एकच चिरंतन सत्य सांगत होते; श्रद्धांचे मार्ग वेगळे असतील, विधी वेगवेगळे असतील, पण जेव्हा मानवी मने एकत्र येतात, तिथेच भारताची खरी ओळख सापडते.