विज्ञान आणि तंत्रज्ञान राज्यमंत्री (स्वतंत्र प्रभार), पृथ्वी विज्ञान राज्यमंत्री तसेच पंतप्रधान कार्यालय, अणुऊर्जा विभाग, अंतराळ विभाग, कार्मिक, सार्वजनिक तक्रारी आणि निवृत्ती वेतन राज्यमंत्री डॉ. जितेंद्र सिंह यांनी आज श्रीहरिकोटा येथील सतीश धवन अंतराळ केंद्रातून 'निसार' उपग्रहाचे (NISAR Satellite) यशस्वी प्रक्षेपण केल्याबद्दल इस्रो आणि नासाच्या शास्त्रज्ञांचे अभिनंदन केले.
संसदीय जबाबदाऱ्यांमुळे नवी दिल्लीत असले तरी, डॉ. जितेंद्र सिंह यांनी सीएसआयआर सभागृहात वरिष्ठ अधिकारी आणि शास्त्रज्ञांसोबत थेट प्रक्षेपण पाहिले. जीएसएलव्ही-एफ१६ रॉकेटमधून उपग्रहाचे निर्दोष प्रक्षेपण झाल्याबद्दल त्यांनी कौतुक केले.
'निसार'ला भारत-अमेरिका वैज्ञानिक सहकार्यातील 'जागतिक मानदंड' असे संबोधताना डॉ. जितेंद्र सिंह म्हणाले की, हे मिशन जगातील दोन सर्वात मोठ्या लोकशाही राष्ट्रांमधील भागीदारीची ताकद दर्शवते. "निसार हा केवळ एक उपग्रह नाही; तो जगासोबत भारताचा वैज्ञानिक हस्तांदोलन आहे," असे ते म्हणाले.
'जीएसएलव्ही-एफ१६' द्वारे पहिले यशस्वी प्रक्षेपण
जीएसएलव्ही-एफ१६ द्वारे प्रक्षेपित केलेला हा उपग्रह, इस्रोच्या जीएसएलव्ही वाहनाने सन-सिंक्रोनस पोलर ऑर्बिटमध्ये (Sun-synchronous Polar Orbit) उपग्रह यशस्वीरित्या स्थापित करण्याची पहिलीच वेळ होती. जीएसएलव्हीची ही १८ वी आणि स्वदेशी क्रायोजेनिक स्टेज वापरणारी १२ वी मोहीम आहे. हे भारताची अवकाश प्रणालीतील वाढती तांत्रिक परिपक्वता दाखवते.
नासा आणि इस्रोने संयुक्तपणे विकसित केलेला, नासा-इस्रो सिंथेटिक अपर्चर रडार (NISAR) हा जगातील पहिला पृथ्वी निरीक्षण उपग्रह आहे, जो एकाच व्यासपीठावर दुहेरी-फ्रिक्वेन्सी सिंथेटिक अपर्चर रडार – नासाने विकसित केलेला एल-बँड आणि इस्रोने विकसित केलेला एस-बँड – घेऊन जातो. हा उपग्रह पृथ्वीच्या जमीन आणि बर्फाच्छादित पृष्ठभागाचे उच्च-रिझोल्यूशन, सर्व-हवामानातील, दिवस-रात्र छायाचित्रण प्रदान करेल. प्रत्येक ठिकाणाची तो दर १२ दिवसांनी पुन्हा पाहणी करेल.
'निसार'चे आपत्कालीन व्यवस्थापन, हवामान निरीक्षण, हिमनदी ट्रॅकिंग आणि कृषी क्षेत्रातील उपयोग सर्वज्ञात आहेत. तरीही, डॉ. जितेंद्र सिंह यांनी या उपग्रहाचा प्रभाव त्यापलीकडेही वाढेल असे सांगितले.
"निसार विमानचालन सुरक्षा, सागरी नेव्हिगेशन, किनारी व्यवस्थापन आणि शहरी पायाभूत सुविधा नियोजन यांसारख्या महत्त्वाच्या क्षेत्रांमध्ये आपल्या दृष्टिकोनात लक्षणीय बदल घडवेल," असे ते म्हणाले. "निसारमधून मिळणारा डेटा शिपिंग मार्ग, हवाई वाहतूक प्रणाली आणि राष्ट्रीय पायाभूत सुविधा नियोजनात अधिक स्मार्ट, विज्ञान-आधारित निर्णयांसाठी आधारस्तंभ म्हणून काम करेल."
जागतिक स्तरावर 'निसार'चे योगदान
२,३९३ किलो वजनाचा हा उपग्रह ७४७ किलोमीटरच्या सन-सिंक्रोनस ऑर्बिटमध्ये स्थापित करण्यात आला. आपल्या पाच वर्षांच्या मोहिमेदरम्यान, 'निसार' जागतिक हवामान विज्ञान, भूकंपाचे आणि ज्वालामुखीचे निरीक्षण, वन मॅपिंग आणि संसाधन व्यवस्थापनासाठी अमूल्य डेटा प्रदान करेल. डॉ. जितेंद्र सिंह यांनी यावर भर दिला की, 'निसार'च्या डेटासाठीचे खुले-प्रवेश धोरण केवळ शास्त्रज्ञ आणि संशोधकांनाच नव्हे, तर विकसनशील देशांना, आपत्कालीन-प्रतिसाद एजन्सींना आणि जगभरातील हवामान बदलाशी संबंधित भागधारकांना सक्षम करेल.
इस्रोच्या I-3K स्पेसक्राफ्ट बसभोवती बांधलेला 'निसार' उपग्रह नासा आणि इस्रोमधील सखोल सहकार्य दर्शवतो. नासाने एल-बँड रडार, जीपीएस रिसीव्हर, उच्च-दर टेलिकॉम प्रणाली, सॉलिड-स्टेट रेकॉर्डर आणि १२-मीटरचे तैनात करण्यायोग्य ॲन्टेना प्रदान केले. इस्रोने एस-बँड रडार, स्पेसक्राफ्ट बस, जीएसएलव्ही-एफ१६ प्रक्षेपण वाहन आणि संबंधित प्रणाली व सेवांचे योगदान दिले. अंदाजे १.५ अब्ज डॉलरपेक्षा जास्त खर्च असलेल्या या मोहिमेला दोन्ही एजन्सींनी संयुक्तपणे निधी दिला आहे.
डॉ. जितेंद्र सिंह यांनी सांगितले की, पंतप्रधान नरेंद्र मोदी यांच्या दूरदृष्टीच्या नेतृत्वाखाली भारताचा अंतराळ कार्यक्रम उपयुक्तता-आधारित मोहिमांमधून ज्ञान-आधारित उपक्रमांकडे विकसित होत आहे. "चांद्रयानपासून निसारपर्यंत, आम्ही केवळ उपग्रह प्रक्षेपित करत नाही - तर जागतिक विज्ञान, टिकाऊपणा आणि सामायिक प्रगतीसाठी नवीन शक्यतांचा प्रारंभ करत आहोत," असे सांगत त्यांनी आपल्या भाषणाचा समारोप केला.
