पंतप्रधान नरेंद्र मोदी यांनी स्वातंत्र्य दिनाच्या भाषणात घोषित केलेल्या 'मिशन सुदर्शन चक्र'वर संरक्षण दल प्रमुख (CDS) जनरल अनिल चौहान यांनी मंगळवारी पहिल्यांदाच सविस्तर भाष्य केले. "हे 'सुदर्शन चक्र' भारतासाठी केवळ ढालच नव्हे, तर तलवार म्हणूनही काम करेल," असे सांगत त्यांनी या महत्त्वाकांक्षी संरक्षण प्रणालीची रूपरेषा स्पष्ट केली.
मध्य प्रदेशातील महू येथील आर्मी वॉर कॉलेजमध्ये आयोजित 'रण संवाद २०२५' या त्रि-सेवा संवाद कार्यक्रमात ते बोलत होते.'सुदर्शन चक्र'ला भारताचे स्वतःचे 'आयर्न डोम' किंवा 'गोल्डन डोम' (इस्रायलच्या हवाई संरक्षण प्रणालीचा संदर्भ) संबोधत, जनरल चौहान म्हणाले की, भारताच्या सामरिक, नागरी आणि राष्ट्रीयदृष्ट्या महत्त्वाच्या ठिकाणांचे संरक्षण करणारी एक प्रणाली विकसित करणे हे याचे उद्दिष्ट आहे.
काय आहे 'सुदर्शन चक्र' मिशन?
जनरल चौहान यांनी सांगितले की, "यामध्ये शत्रूच्या हवाई वाहनांना शोधणे, लक्ष्य करणे आणि नष्ट करण्यासाठी एक मजबूत पायाभूत सुविधा आणि प्रक्रिया विकसित करणे समाविष्ट असेल. यात 'सॉफ्ट किल' (इलेक्ट्रॉनिक आणि सायबर हल्ले, जे धोक्यांना निष्क्रिय करतात) आणि 'हार्ड किल' (क्षेपणास्त्र किंवा लेझरसारखी शस्त्रे, जी प्रत्यक्ष विनाश करतात) या दोन्हीचा वापर केला जाईल."
जनरल चौहान यांनी संरक्षण संशोधन आणि विकास संस्थेच्या (DRDO) रविवारी झालेल्या यशस्वी एकात्मिक हवाई संरक्षण शस्त्र प्रणालीच्या (IADWS) चाचणीचाही उल्लेख केला. ते म्हणाले की, यात स्वदेशी बनावटीचे क्यूआरएसएएम क्षेपणास्त्र, व्हीएसएचओआरएडीएस क्षेपणास्त्र आणि ५ किलोवॅटचे लेझर यांचा समावेश होता.
या प्रणालीसाठी जमीन, हवा, समुद्र, पाण्याखालील आणि अंतराळातील सेन्सर्सचे एकत्रीकरण आवश्यक असेल, असे जनरल चौहान म्हणाले. त्यांनी पुढे सांगितले की, एक स्पष्ट चित्र मिळवण्यासाठी अनेक क्षेत्रांना नेटवर्कमध्ये जोडावे लागेल, ज्यासाठी "प्रचंड प्रमाणात एकत्रीकरणाची" आवश्यकता असेल.
"वास्तविक वेळेत प्रतिसाद देण्यासाठी प्रचंड डेटाचे विश्लेषण करावे लागेल. कृत्रिम बुद्धिमत्ता (AI), प्रगत संगणन, बिग डेटा आणि क्वांटम तंत्रज्ञानाचा वापर आवश्यक असेल," असे सीडीएस म्हणाले. जनरल चौहान यांनी सांगितले की, भारतासारख्या विशाल देशासाठी या मोठ्या प्रकल्पासाठी 'संपूर्ण राष्ट्राचा दृष्टिकोन' (whole-of-nation approach) आवश्यक असेल. "पण नेहमीप्रमाणे, मला खात्री आहे की भारतीय हे काम कमीत कमी आणि परवडणाऱ्या खर्चात करतील."
'ऑपरेशन सिंदूर'मधून घेतला धडा
आपल्या भाषणात जनरल चौहान यांनी 'ऑपरेशन सिंदूर'चा उल्लेख करत, त्याला एक आधुनिक संघर्ष म्हटले, ज्यातून भारताने अनेक धडे घेतले आहेत आणि त्यातील बऱ्याच गोष्टींची अंमलबजावणी सुरू आहे. "ऑपरेशन अजूनही सुरू आहे," असे ते म्हणाले.
"भारत नेहमीच शांततेच्या बाजूने उभा राहिला आहे. आम्ही एक शांतताप्रिय राष्ट्र आहोत, पण गैरसमज करून घेऊ नका, आम्ही शांततावादी होऊ शकत नाही. मला वाटते की शक्तीशिवाय शांतता ही एक काल्पनिक गोष्ट आहे," असे ते म्हणाले. 'विकसित भारता'सोबतच, आपल्याला 'शशस्त्र', 'सुरक्षित' आणि 'आत्मनिर्भर' असणे आवश्यक आहे, असेही त्यांनी नमूद केले.
भविष्यातील युद्धांचे स्वरूप
भविष्यातील युद्धांबद्दल बोलताना जनरल चौहान यांनी चार प्रमुख प्रवाह सांगितले. पहिले, राष्ट्रांमध्ये शक्ती वापरण्याची प्रवृत्ती वाढली आहे. दुसरे, युद्ध आणि शांतता यांच्यात स्पष्ट फरक राहिलेला नाही. तिसरे, लोकांचे महत्त्व वाढले आहे आणि चौथे, विजयाचे मापदंड बदलले आहेत. आता केवळ मनुष्यबळ किंवा साधनांचे नुकसान नव्हे, तर कारवाईचा वेग, अचूक हल्ले आणि प्रभावी कथन (narrative) हे विजयाचे नवे मापदंड आहेत, असे ते म्हणाले.
