भारताच्या फाळणी आणि स्वातंत्र्यानंतर भारतीय क्रीडा क्षेत्रातील मुस्लिम खेळाडूंचा प्रवास यशाची एक प्रेरणादायी कहाणी आहे. देशाची फाळणी धर्मानुसार झाली असली तरी, भारतातील मुस्लिमांसाठी सर्व क्रीडा क्षेत्रांचे दरवाजे नेहमीच खुले राहिले. देशाने नेहमीच प्रतिभेला सलाम केला, धर्माला नाही. क्रीडा क्षेत्रात मुस्लिमांचे योगदान एका स्वतंत्र पुस्तकाचा विषय होऊ शकते. या लेखात आपण विविध खेळांमधील काही लोकप्रिय आणि यशस्वी मुस्लिम व्यक्तिमत्त्वाबद्दल माहिती घेऊ.
क्रिकेट
देशातील सर्वात लोकप्रिय खेळ क्रिकेट आहे, आणि यात अनेक मुस्लिम क्रिकेटपटूंनी आपली छाप पाडली आहे. यात गुलाम अहमद, सलीम दुराणी, अब्बास अली बेग, मन्सूर अली खान पतौडी, फारुख इंजिनियर, सय्यद आबिद अली, सय्यद मुस्तफा हुसेन, सय्यद किरमानी, गुलाम अहमद हसन, मोहम्मद अझरुद्दीन, अर्शद अयूब, झहीर खान, सय्यद सबा करीम, मोहम्मद कैफ, इरफान पठाण, मुनाफ पटेल, वसीम जाफर, युसुफ पठाण, मोहम्मद शमी, मोहम्मद सिराज आणि सरफराज खान यांचे योगदान अनन्यसाधारण आहे.
भारतीय क्रिकेटमधील एक अजरामर नाव म्हणजे नवाब मन्सूर अली खान, ज्यांना 'टायगर पतौडी' म्हणून ओळखले जाते. ते क्रिकेटच्या इतिहासातील सर्वात कमी वयाचे कसोटी कर्णधार बनले. त्यांनी भारतासाठी ४६ कसोटी सामने खेळले आणि २७९३ धावा केल्या. मार्च १९६२ मध्ये, २१ वर्षे आणि ७७ दिवसांच्या वयात ते वेस्ट इंडिजविरुद्ध सर्वात कमी वयाचे कसोटी कर्णधार बनले.
त्यांच्या उल्लेखनीय कामगिरीमध्ये १९६८ मध्ये न्यूझीलंडमध्ये भारताला परदेशी भूमीवर पहिला कसोटी विजय मिळवून देणे, तसेच पहिली परदेशी कसोटी मालिका जिंकून देणे यांचा समावेश आहे. १९६१ मध्ये इंग्लंडमध्ये एका कार अपघातात त्यांच्या उजव्या डोळ्याची दृष्टी गेली असली तरी, पतौडींनी एका डोळ्याने क्रिकेटच्या मैदानात आपली गुणवत्ता सिद्ध केली. आजही टायगर पतौडींना भारतीय क्रिकेटमध्ये तोच आदर आणि लोकप्रियता आहे.
क्रिकेटमधील आणखी एक नाव म्हणजे 'वंडर बॉय' मोहम्मद अझरुद्दीन. १९८४ मध्ये इंग्लंडविरुद्ध आपल्या पहिल्या तीन कसोटी सामन्यांमध्ये सलग तीन शतके झळकावून त्यांनी हे नाव मिळवले. हा विक्रम आजही कोणी मोडलेला नाही. अझरुद्दीन यांनी भारतासाठी ९९ कसोटी आणि ३३४ एकदिवसीय सामने खेळले. कर्णधार म्हणून त्यांनी १९९०-९१ आणि १९९५ च्या आशिया कपमध्ये संघाला विजय मिळवून दिला आणि १९९६ च्या क्रिकेट विश्वचषकात उपांत्य फेरीपर्यंत पोहोचले. १९९० च्या दशकात त्यांनी तीन क्रिकेट विश्वचषकांमध्ये भारताचे नेतृत्व केले, जो एक विक्रम आहे.
फुटबॉल
एक काळ असा होता, जेव्हा भारत विश्वचषक आणि ऑलिंपिकमध्ये एक दावेदार होता. जरी आता ही परिस्थिती बदलली असली, तरी भारताला गौरव मिळवून देणाऱ्या मुस्लिम फुटबॉलपटूंच्या यादीत भारतीय फुटबॉलचे जनक सय्यद अब्दुल रहीम, ताज मोहम्मद, अहमद खान, युसुफ खान, बी.पी. सालेह, सय्यद नईमुद्दीन, नूर मोहम्मद, रहमत, टी. अब्दुर रहमान, मोहम्मद हबीब, मोहम्मद अकबर आणि लतीफुद्दीन यांचा समावेश आहे. सय्यद अब्दुल रहीम यांनी स्वातंत्र्यापूर्वी खेळाडू म्हणून आणि नंतर प्रशिक्षक म्हणून आपली गुणवत्ता सिद्ध केली.
.jpg)
स्वतंत्र भारतातील फुटबॉलमधील सर्वात मोठे नाव सय्यद अब्दुल रहीम यांचे पुत्र सय्यद शाहिद हकीम आहे. भारतीय हवाई दलात स्क्वाड्रन लीडर असलेले एस.एस. हकीम यांच्या आंतरराष्ट्रीय कारकिर्दीतील एक महत्त्वाची गोष्ट म्हणजे १९६० चे रोम ऑलिंपिक, जिथे त्यांचे वडील संघाचे प्रशिक्षक होते. भारत गट स्तराच्या पलीकडे जाऊ शकला नसला तरी, फ्रान्सविरुद्ध १-१ असा बरोबरीचा सामना करणे ही एक मोठी कामगिरी होती. वडिलांच्या पावलावर पाऊल ठेवून, हकीम यांनी प्रशिक्षक म्हणून काम केले आणि नंतर भारतीय राष्ट्रीय संघाचे सहायक प्रशिक्षक म्हणून सेवा दिली. ते फिफा रेफरीही होते आणि १९८८ च्या एएफसी आशियाई कपमध्ये त्यांनी रेफरी म्हणून काम केले.
हॉकी, टेनिस आणि बॅडमिंटन
हॉकी, ज्या खेळावर एकेकाळी भारताचे वर्चस्व होते, त्यातही अनेक मुस्लिम खेळाडूंनी आपली छाप पाडली. यात अख्तर हुसेन, असलम शेर खान, मोहम्मद शाहिद आणि जफर इक्बाल यांचा समावेश आहे. या सर्वांमध्ये बनारसचे मोहम्मद शाहिद खूप प्रसिद्ध झाले. १९७० आणि ८० च्या दशकात त्यांची चपळता आणि जादूई ड्रिब्लिंग यामुळे ते लहान वयातच स्टार बनले.
१९८० च्या मॉस्को ऑलिंपिकमध्ये सुवर्णपदक, १९८२ च्या आशियाई खेळांमध्ये रौप्यपदक आणि १९८६ च्या आशियाई खेळांमध्ये कांस्यपदक जिंकणाऱ्या संघाचा ते भाग होते. त्यांनी १९८१-८२ च्या विश्वचषकात, १९८४ च्या लॉस एंजेलिस ऑलिंपिकमध्ये आणि १९८८ च्या सोल खेळांमध्येही भाग घेतला. १९८५-८६ दरम्यान त्यांनी भारतीय संघाचे नेतृत्व केले आणि जानेवारी १९८९ मध्ये त्यांनी आंतरराष्ट्रीय हॉकीमधून निवृत्ती जाहीर केली.
टेनिसमध्ये, अख्तर अली, झीशान अली आणि सानिया मिर्झा यांसारख्या मुस्लिम नावांचा विचार मनात येतो. अख्तर अली १९५८ ते १९६४ पर्यंत भारतीय डेव्हिस कप संघाचे सदस्य होते आणि नंतर प्रशिक्षक बनले. त्यांचा मुलगा झीशान अली त्यांच्याच मार्गावर चालला. पण भारतीय टेनिसला प्रसिद्धीच्या झोतात आणण्याचे श्रेय सानिया मिर्झाला जाते.
.jpg)
सानिया मिर्झा ही एकेरीत टॉप १०० मध्ये स्थान मिळवणारी एकमेव भारतीय महिला होती आणि नंतर ती दुहेरीत जागतिक क्रमवारीत पहिल्या क्रमांकावर पोहोचली. तिने महिलांच्या दुहेरीत तीन आणि मिश्र दुहेरीत तीन असे सहा ग्रँड स्लॅम विजेतेपद जिंकले. २००३ ते २०१३ या काळात तिने ४३ विजेतेपदे जिंकली आणि दुहेरीच्या क्रमवारीत ९१ आठवडे पहिल्या क्रमांकावर राहिली. सानियाने आशियाई खेळ, राष्ट्रकुल खेळ आणि आफ्रिकन-आशियाई खेळांमध्ये १४ पदके (सहा सुवर्णपदकांसह) जिंकली. २००७ मध्ये ती एकेरीच्या क्रमवारीत २७ व्या स्थानावर पोहोचली होती, जी कोणत्याही भारतीय महिलेसाठी सर्वात वरची रँक आहे. एप्रिल २०१५ मध्ये ती डब्ल्यूटीए दुहेरी क्रमवारीत पहिल्या क्रमांकावर पोहोचणारी पहिली भारतीय ठरली.
बॅडमिंटनमध्ये, सय्यद मोदी हे सर्वात यशस्वी आणि लोकप्रिय मुस्लिम नाव आहे. ते सर्वात यशस्वी भारतीय बॅडमिंटन खेळाडूंपैकी एक मानले जातात. त्यांनी १९८० ते १९८७ या काळात सलग आठ वेळा राष्ट्रीय विजेतेपद जिंकले. हा एक ऐतिहासिक विक्रम आहे. त्यांनी १९८२ च्या ब्रिस्बेन राष्ट्रकुल खेळांमध्ये पुरुष एकेरीत सुवर्णपदक आणि ऑस्ट्रिया इंटरनॅशनल (१९८३ आणि १९८४) आणि यूएसएसआर इंटरनॅशनल (१९८५) सारखी आंतरराष्ट्रीय विजेतेपदेही जिंकली. १९८८ मध्ये लखनऊमध्ये सय्यद मोदी यांची गोळ्या घालून हत्या करण्यात आली.
बॉक्सिंग, कबड्डी आणि मोटरस्पोर्ट्स
बॉक्सिंगमध्ये निखत झरीन यांचे नाव खूप प्रसिद्ध आहे. विश्वचषकात सुवर्णपदक जिंकल्यानंतर निखत एक बॉक्सिंग सेन्सेशन बनल्या. त्यांनी २०११ च्या महिलांच्या कनिष्ठ आणि युवा जागतिक बॉक्सिंग चॅम्पियनशिपमध्ये पहिले सुवर्णपदक जिंकले. त्यानंतर, त्यांनी २०१९ च्या बँकॉक आशियाई चॅम्पियनशिपमध्ये रौप्यपदक, २०२२ च्या इस्तंबूलमधील जागतिक चॅम्पियनशिपमध्ये सुवर्णपदक आणि बर्मिंगहॅम राष्ट्रकुल खेळांमध्ये सुवर्णपदक जिंकले.
२०२३ मध्ये त्यांनी नवी दिल्लीतील आयबीए महिला विश्व बॉक्सिंग चॅम्पियनशिपमध्ये आणखी एक सुवर्णपदक जिंकले, असे दोनदा करणारी ती दुसरी भारतीय महिला बनली. त्यांनी २०२३ च्या हांगझोऊ आशियाई खेळांमध्ये कांस्यपदकही जिंकले आणि पॅरिस ऑलिंपिकसाठी भारतासाठी कोटा मिळवला, जिथे त्या २०२४ मध्ये अंतिम १६ मध्ये पोहोचल्या.
कबड्डीमध्ये, पुरुष आणि महिला दोन्ही प्रकारात भारताचे वर्चस्व आहे. मुस्लिम महिलांमध्ये सर्वात मोठे नाव बिहारच्या शमा परवीन यांचे आहे, ज्यांनी २००८ मध्ये कबड्डी खेळायला सुरुवात केली आणि वेगवेगळ्या स्तरांवर अनेक सन्मान मिळवले. २०१७ च्या आशियाई कबड्डी चॅम्पियनशिपमध्ये सुवर्णपदक जिंकणाऱ्या भारतीय संघाचा त्या भाग होत्या.
.jpg)
दिल्लीच्या नासरीन शेख यांनी भारतीय महिला खो-खो संघाचे नेतृत्व केले आणि अर्जुन पुरस्कार मिळवणाऱ्या त्या दुसऱ्या खो-खो खेळाडू बनल्या. दक्षिण आशियाई खेळांमध्ये त्यांनी भारतीय महिला संघाचे नेतृत्व केले, जिथे भारताने सुवर्णपदक जिंकले. जानेवारी २०२५ मध्ये नवी दिल्लीत झालेल्या पहिल्या खो-खो विश्वचषकात सुवर्णपदक जिंकणाऱ्या भारतीय संघाचाही त्या भाग होत्या.
.jpg)
भारताने गट सामन्यांमध्ये दक्षिण कोरिया, इराण आणि मलेशियाला हरवले, उपांत्यपूर्व फेरीत बांगलादेशला हरवले, उपांत्य फेरीत दक्षिण आफ्रिकेला हरवले आणि अंतिम सामन्यात नेपाळचा ७८-४० असा पराभव केला. त्यांच्या कामगिरीसाठी त्यांना बीबीसी स्पोर्ट्सवुमन ऑफ द इयर २०२५ चा पुरस्कार मिळाला.
भारतीय मोटरस्पोर्ट्समध्ये, महिलांमध्ये अलिशा अब्दुल्ला यांचे नाव पुढे येते. १९८९ मध्ये चेन्नईमध्ये जन्मलेल्या अलिशा, भारतातील सर्वात वेगवान कार रेसर आणि देशातील पहिल्या महिला बाइक रेसिंग चॅम्पियन म्हणून ओळखल्या जातात. २००४ मध्ये त्यांनी जेके टायर राष्ट्रीय रेसिंग चॅम्पियनशिपमध्ये टॉप ५ मध्ये स्थान मिळवले.
वडिलांच्या मार्गदर्शनाखाली त्यांनी कार रेसिंगमधून बाइक रेसिंगकडे वळल्या. मात्र, २०१० मध्ये बाइकवर झालेल्या एका गंभीर अपघातानंतर त्या पुन्हा कार रेसिंगकडे परतल्या. देशातील पहिल्या महिला मोटरस्पोर्ट्स स्टार आहेत ज्यांना राष्ट्रपती पुरस्कार मिळाला आहे.
.jpg "देशाला प्रगतीपथावर नेणारे १० मुस्लिम वैज्ञानिक")
