इराणमधून परतणाऱ्या अफगाणी नागरिकांचा वेग आणि प्रमाणामुळे आधीच कमकुवत असलेल्या आधार प्रणालींवर प्रचंड ताण येत आहे, असा इशारा संयुक्त राष्ट्रांच्या एका वरिष्ठ अधिकाऱ्याने मंगळवारी (१५ जुलै २०२५) दिला आहे. दररोज हजारो लोक थकून आणि मानसिक आघाताने ग्रस्त होऊन सीमेपलीकडे येत आहेत. ते पूर्णपणे मानवीय मदतीवर अवलंबून आहेत.
मोठ्या प्रमाणात स्थलांतर
या वर्षी आतापर्यंत १४ लाखांहून अधिक लोक अफगाणिस्तानात परतले आहेत किंवा त्यांना जबरदस्तीने परत पाठवण्यात आले आहे, ज्यात १० लाखांहून अधिक लोक इराणमधून आले आहेत. इराण आणि पाकिस्तानने २०२३ मध्ये परदेशी नागरिकांना बाहेर काढण्याची मोहीम सुरू केली होती. हे परदेशी नागरिक देशात बेकायदेशीरपणे राहत असल्याचे या देशांचे म्हणणे होते. या दोन्ही देशांनी निघून जाण्यासाठी मुदत दिली होती आणि असे न केल्यास त्यांना हद्दपार करण्याची धमकी दिली होती. दोन्ही सरकारे अफगाणी नागरिकांना लक्ष्य करत असल्याचा इन्कार करतात, जे दशकांपासून युद्ध, गरिबी किंवा तालिबानच्या राजवटीतून वाचण्यासाठी आपल्या मायभूमीतून पळून गेले आहेत.
आंतरराष्ट्रीय समर्थनाचे आवाहन
अफगाणिस्तानसाठी संयुक्त राष्ट्रांच्या विशेष प्रतिनिधी, रोजा ओतुनबायेवा, यांनी इराणजवळील पश्चिम हेरात प्रांतातील इस्लाम काला (Islam Qala) सीमा तपासणी नाक्याला भेट दिल्यानंतर अफगाणिस्तानसाठी तातडीने आंतरराष्ट्रीय मदतीची मागणी केली. "परत येणाऱ्या लोकांचे प्रचंड प्रमाण – अनेकदा अचानक आणि अनेकदा अनैच्छिक – यामुळे जागतिक समुदायात धोक्याची घंटा वाजली पाहिजे," असे ओतुनबायेवा म्हणाल्या. "त्वरित हस्तक्षेप न झाल्यास, परदेशातून पाठवलेल्या पैशांचे (remittance) नुकसान, कामगार बाजारावरील दबाव आणि चक्रीय स्थलांतर यामुळे विनाशकारी परिणाम होतील. यात परतणारे आणि यजमान लोकसंख्येची पुढील अस्थिरता, पुन्हा विस्थापन, मोठ्या प्रमाणावर पुढील स्थलांतर आणि प्रादेशिक स्थैर्याला धोका यांचा समावेश असेल," असेही त्यांनी सांगितले.
इराणमधून परतणाऱ्या लोकांचे प्रमाण जूनमध्ये वाढले, जेव्हा २० मार्चची अंतिम मुदत (मुदतवाढ मिळालेल्या) संपली. या मुदतीत सर्व कागदपत्रे नसलेल्या अफगाणी लोकांना देश सोडण्यास सांगितले होते. संयुक्त राष्ट्र स्थलांतर संस्थेने (UN migration agency) २५ जून रोजी २८,००० हून अधिक लोक अफगाणिस्तानात परतल्याची नोंद केली.
'विसरले गेलेले संकट'
बहुतेक अफगाणी लोक जगण्यासाठी मानवीय मदतीवर अवलंबून आहेत. परंतु निधीमध्ये मोठ्या कपात झाल्यामुळे परिस्थिती आणखी बिघडत आहे. मदत संस्था आणि स्वयंसेवी संस्थांना शिक्षण आणि आरोग्य सेवा कार्यक्रम बंद करण्यास भाग पाडले जात आहे. इंटरनॅशनल फेडरेशन ऑफ द रेड क्रॉसच्या निकोल व्हॅन बॅटनबर्ग यांनी सांगितले की, इराणमधून परत येणाऱ्या अफगाण मुलांमध्ये खरुज, ताप आणि इतर आजार दिसून येत आहेत, कारण सीमेवरील परिस्थिती बिघडली आहे आणि हवामान उष्ण आहे. त्यांचे सहकारी दररोज शेकडो मुलांना त्यांच्या पालकांपासून वेगळे झालेल्यांना एकत्र आणत होते.
घाईघाईने देश सोडल्यामुळे लोक आपले सामान आणि कागदपत्रे हरवून बसले आहेत. बहुतेक लोक फक्त काही सुटकेस घेऊन येऊ शकले आणि काहीजण आता त्यांच्या सामानाचा तात्पुरते फर्निचर म्हणून वापर करत आहेत.
"अफगाणिस्तान हे एक न दिसणारे संकट आहे, आणि सध्या जगात इतकी संकटे सुरू आहेत की ते विसरले गेले आहे," असे व्हॅन बॅटनबर्ग यांनी सीमेवरून फोनवरून असोसिएटेड प्रेसला सांगितले. "समस्या आणि आव्हाने खूप मोठी आहेत. आम्ही फक्त येथील सीमेवरील परिस्थितीबद्दल बोलत आहोत, पण या लोकांना अशा ठिकाणी परत जावे लागेल जिथे ते अधिक काळ जगू शकतील आणि त्यांचे जीवन पुन्हा नव्याने सुरू करू शकतील," असेही त्या म्हणाल्या.
गेल्या आठवड्यात, नॉर्वेजियन रिफ्यूजी कौन्सिलने सांगितले की, त्यांचे अनेक कर्मचारी परत येणाऱ्या कुटुंबांना त्यांच्या घरात आश्रय देत आहेत. अधिकाऱ्यांनी त्यांच्याकडे असलेल्या कमी संसाधनांना एकत्रित करण्याचा सर्वतोपरी प्रयत्न केला, परंतु स्थानिक व्यवस्था इतक्या मोठ्या गरजा पूर्ण करण्यास सक्षम नाहीत, असेही ते म्हणाले.
