मुंबई

मुंबईतील ढासळत्या हवेच्या गुणवत्तेसाठी चक्क इथियोपियातील ज्वालामुखीच्या राखेला जबाबदार धरल्याबद्दल बॉम्बे हायकोर्टाने महाराष्ट्र सरकारला चांगलेच फटकारले आहे. मुंबईसारख्या आर्थिक राजधानीत दृश्यमानता (व्हिजिबिलिटी) ही ज्वालामुखीचा उद्रेक होण्यापूर्वीपासूनच खराब होती, असे न्यायालयाने स्पष्ट शब्दांत निदर्शनास आणून दिले.

मुख्य न्यायमूर्ती श्री चंद्रशेखर आणि न्यायमूर्ती गौतम ए. अनखाड यांच्या खंडपीठासमोर मुंबईतील वाढत्या प्रदूषण पातळीबाबतच्या एका 'सुओ मोटो' (स्वतःहून दखल घेतलेल्या) याचिकेवर सुनावणी सुरू होती. यावेळी न्यायालयाने राज्य सरकारकडून तातडीचा अहवाल मागवला होता.

सुनावणीदरम्यान, अमायकस क्युरी (न्यायालयाचे मित्र) दारियस खंबाटा यांनी न्यायालयाच्या निदर्शनास आणून दिले की, जेव्हा न्यायालयाने या प्रकरणाची पहिल्यांदा दखल घेतली होती, तेव्हा मुंबईचा AQI (हवा गुणवत्ता निर्देशांक) २०० च्या आसपास होता. "आता आम्ही वाचतोय की तो ३०० च्या पलीकडे गेला आहे," असे ते म्हणाले.

यावर महाराष्ट्र सरकारची बाजू मांडताना वकील ज्योती चव्हाण यांनी एक विचित्र कारण पुढे केले. त्या म्हणाल्या की, २३ नोव्हेंबर रोजी इथियोपियातील 'हायली गुब्बी' (Hayli Gubbi) ज्वालामुखीचा उद्रेक झाला. त्यातून निघालेले राखेचे ढग भारताच्या दिशेने आले आहेत. "ज्वालामुखीच्या राखेमुळे मुंबई आणि महाराष्ट्रातील हवेची गुणवत्ता खालावली आहे. या घटनेमुळे अनेक देशांतील विमानांच्या वेळापत्रकावरही परिणाम झाला आहे," असे त्यांनी सांगितले.

मात्र, मुख्य न्यायमूर्तींनी हा दावा तात्काळ फेटाळून लावला. ते म्हणाले, "नाही, नाही... ती घटना तर फक्त दोन दिवसांपूर्वीची आहे. त्याआधीपासूनच आम्हाला ५०० मीटरच्या पलीकडचे काही दिसत नव्हते."

ढासळत्या हवेच्या गुणवत्तेसाठी राज्य सरकारने दिलेले हे स्पष्टीकरण स्वीकारण्यास न्यायालयाने नकार दिला. "तुम्ही आम्हाला सांगा की काय उपाययोजना केल्या जाणार आहेत," असे मुख्य न्यायमूर्तींनी विचारले. प्रदूषण रोखण्यासाठी उचललेल्या पावलांमुळे हवेच्या गुणवत्तेत कोणतीही दृश्य सुधारणा झालेली नाही, असे निरीक्षणही न्यायालयाने नोंदवले.

हवेच्या गुणवत्तेच्या मानकांनुसार, ०-५० दरम्यानचा AQI 'चांगला', ५१-१०० 'समाधानकारक', १०१-२०० 'मध्यम', २०१-३०० 'खराब', ३०१-४०० 'अत्यंत खराब' आणि ४०१-५०० 'गंभीर' मानला जातो.

न्यायालयाने बृहन्मुंबई महानगरपालिकेला (BMC) प्रदूषण पातळी तपासण्यासाठी 'ठोस पावले' उचलण्याचे निर्देश दिले आहेत. यावर पालिकेने ठरवले आहे की, जर मुंबईतील काही भागांमध्ये सलग तीन दिवस AQI ३००च्या खाली आला नाही, तर 'ग्रॅप-४' (GRAP IV) लागू केला जाईल. या उपाययोजनेअंतर्गत बांधकाम स्थळे बंद ठेवली जातील. बांधकामांमुळेच मुंबईत मोठ्या प्रमाणात प्रदूषण होत असल्याचे मानले जाते.

मुंबईचे औद्योगिक केंद्र असलेल्या माझगाव भागात ११ नोव्हेंबर आणि २४ नोव्हेंबर अशा दोन दिवशी AQI ३०५पर्यंत पोहोचला होता. गुरुवारी मुंबईचा एकूण AQI १९८ नोंदवला गेला, जो या महिन्यातील आतापर्यंतचा सर्वात जास्त आहे. शहरातील किमान अर्धा डझन केंद्रांवर हा आकडा २००च्या वर होता.