भारताच्या राष्ट्रीय सुरक्षा सल्लागार मंडळाचे सदस्य देवेंद्रकुमार शर्मा यांनी आंतरराष्ट्रीय मोठ्या धरण परिषदेच्या (International Commission on Large Dams - ICOLD) अध्यक्षपदाची निवडणूक जिंकून भारताच्या अभियांत्रिकी आणि जलसंसाधन क्षेत्रातील प्रगतीला जागतिक व्यासपीठावर नवी ओळख मिळवून दिली आहे. चीनमधील चेंगदू येथे 2025 मध्ये झालेल्या ICOLD च्या 93व्या वार्षिक सर्वसाधारण सभेत आणि 28व्या काँग्रेसमध्ये गुप्त मतदानातून त्यांनी अमेरिकेतील प्रतिस्पर्ध्याला पराभूत केलं. जून 2025 ते 2028 या तीन वर्षांच्या कालावधीसाठी ते ICOLD चे अध्यक्ष असतील. हा विजय भारताच्या तांत्रिक कौशल्य आणि धरण अभियांत्रिकीतील नेतृत्वाचा दाखला आहे.

ICOLD: धरण अभियांत्रिकीचा जागतिक कणा

आंतरराष्ट्रीय मोठ्या धरण परिषद (ICOLD) ही 1928 मध्ये स्थापन झालेली, पॅरिस, फ्रान्स येथे मुख्यालय असलेली प्रतिष्ठित संस्था आहे. भारतीय राष्ट्रीय धरण समिती (INCOLD) 1930 मध्ये याची सदस्य बनली. सध्या भारतासह 107 देश ICOLD चे सदस्य आहेत. दरवर्षी वेगवेगळ्या देशांत होणाऱ्या सर्वसाधारण सभेत प्रत्येक देशाला एक मत आहे. ICOLD चे सर्व सदस्य धरणांच्या नियोजन, रचना, बांधकाम आणि सुरक्षिततेच्या क्षेत्रात ज्ञानाची देवाणघेवाण करतात, ज्यामुळे धरण अभियांत्रिकी क्षेत्रात नवनवीन प्रगती साधली जाते.

ICOLD ची स्थापना धरणं सुरक्षित, कार्यक्षम, किफायतशीर आणि पर्यावरणाला हानी न पोहोचवता बांधण्याच्या उद्देशाने झाली. धरण अभियांत्रिकीतील प्रगतीला चालना देणं, नियोजन, रचना, बांधकाम, संचालन आणि देखभाल यात सुधारणा करणं, माहिती गोळा करून तिचं वितरण करणं आणि तांत्रिक प्रश्नांचा अभ्यास करणं हे तिचं ध्येय आहे. ICOLD च्या 29 तांत्रिक समित्यांमध्ये जगभरातील 600 हून अधिक तज्ज्ञ धरणांच्या विविध पैलूंवर काम करतात आणि ICOLD बुलेटिन्स नावाने सविस्तर तांत्रिक प्रकाशनं प्रसिद्ध करतात.

भारताने 1930 मध्ये ICOLD मध्ये प्रवेश केल्यापासूनच्या 95 वर्षांच्या इतिहासात दुसऱ्यांदा एक भारतीय व्यक्ती या प्रतिष्ठित अध्यक्षपदावर पोहोचली आहे. यापूर्वी शर्मा यांनी ICOLD च्या आशिया-पॅसिफिक गटाचे अध्यक्षपद भूषवलं होतं. तसंच, “धरणांची ऊर्जा संक्रमण आणि हवामान बदल अनुकूलनातील भूमिका” या जागतिक घोषणापत्राचे ते सह-अध्यक्ष होते. या अनुभवाने त्यांना निवडणुकीत विशेष ओळख मिळाली आणि त्यांचा विजय सुनिश्चित झाला.

शर्मा यांचा प्रेरणादायी प्रवास

हिमाचल प्रदेशातील बिलासपूर जिल्ह्यातील एका छोट्या खेड्यात जन्मलेले देवेंद्रकुमार शर्मा यांचा प्रवास खऱ्या अर्थाने प्रेरणादायी आहे. ग्रामीण भारतातून आंतरराष्ट्रीय व्यासपीठावर नेतृत्वापर्यंतचा त्यांचा मार्ग मेहनत, समर्पण आणि तांत्रिक कौशल्याचा संगम आहे. धरण आणि जलविद्युत प्रकल्पांच्या बांधकामातील त्यांचा गहन अनुभव, तसंच भारतात सरकारी आणि केंदर स्तरावरील विविध सरकारी विभागांमधील सक्रिय सेवा यामुळे त्यांनी या क्षेत्रात ठसा उमटवला आहे.

निवडणुकीनंतर ICOLD च्या सर्वसाधारण सभेत बोलताना शर्मा म्हणाले, “विकसनशील देशातून येणाऱ्या माझ्या निवडीमुळे या परिषदेसाठी महत्त्वाचा बदल घडला आहे. धरण आणि जलविद्युत प्रकल्पांमधील माझा अनुभव आणि भारतातील विविध सरकारी भूमिकांमधील सेवा मला ICOLD साठी अनन्य दृष्टिकोन देतात.” त्यांनी ICOLD समुदायासाठी महत्त्वाकांक्षी मिशन जाहीर केलं, ज्यात धरण सुरक्षितता, पाणी साठवणूक, जलविद्युत विकास आणि हवामान बदलाच्या आव्हानांचा समावेश आहे.

भारतासाठी शर्मा यांच्या निवडीचं महत्त्व

शर्मा यांच्या निवडीमुळे भारताला अनेक लाभ मिळतील. भारतात धरणं आणि जलविद्युत प्रकल्प हे ऊर्जा, शेती आणि पूर नियंत्रणासाठी कळीचे आहेत. देशात भाख्रा-नंगल, सरदार सरोवर, टिहरी यांसारखी धरणं विकासाचे आधारस्तंभ ठरली आहेत. पण हवामान बदल, पर्यावरणीय चिंता आणि धरण सुरक्षिततेच्या वाढत्या गरजा यामुळे या क्षेत्रात सतत नावीन्य आणि सुधारणांची गरज आहे. शर्मा यांचं नेतृत्व भारताला या आव्हानांना तोंड देण्यासाठी आणि टिकाऊ धरण प्रकल्प राबवण्यासाठी नव्या संधी देईल.

ICOLD च्या माध्यमातून भारताला आपली तांत्रिक प्रगती आणि अनुभव जागतिक समुदायासोबत सामायिक करण्याची संधी मिळेल. विशेषतः जलविद्युत क्षेत्रात, जे स्वच्छ ऊर्जा आणि कार्बन उत्सर्जन कमी करण्यासाठी महत्त्वाचं आहे, भारत आपली क्षमता दाखवू शकेल. शर्मा यांच्या नेतृत्वाखाली भारत केवळ ज्ञानाचा लाभार्थी न राहता, धरण अभियांत्रिकीच्या जागतिक धोरणांना आकार देणारा देश बनेल.

शर्मा यांचं वैयक्तिक योगदान आणि दृष्टिकोन

हिमाचल प्रदेशातील बिलासपूर जिल्ह्यातील एका खेड्यातून आलेल्या शर्मा यांचा प्रवास प्रेरणादायी आहे. त्यांनी भारतातील धरण आणि जलविद्युत प्रकल्पांच्या बांधकामात मोलाची भूमिका बजावली आहे. सरकारी आणि केंदर स्तरावरील सरकारी विभागांतील त्यांच्या सेवेमुळे त्यांना प्रशासकीय आणि तांत्रिक क्षेत्रात गहन अंतर्दृष्टी मिळाली. हा अनुभव त्यांना ICOLD च्या अध्यक्षपदावर प्रभावी नेतृत्व देण्यासाठी उपयुक्त ठरेल.

शर्मा यांनी आपल्या निवडणूक भाषणात विकसनशील देशांच्या दृष्टिकोनाचं महत्त्व अधोरेखित केलं. विकसनशील देशांना पाणी आणि ऊर्जा व्यवस्थापनात येणारी आव्हानं—जसं की आर्थिक मर्यादा, पर्यावरणीय चिंता आणि सामाजिक पुनर्वसन—त्यांना जवळून माहिती आहेत. हा दृष्टिकोन ICOLD च्या धोरणांना अधिक सर्वसमावेशक आणि व्यावहारिक बनवेल, विशेषतः आफ्रिका, आशिया आणि लॅटिन अमेरिकेतील देशांसाठी.

भविष्यासाठी शर्मा यांचा अजेंडा

शर्मा यांनी ICOLD साठी रचलेला अजेंडा दूरदृष्टीचा आहे. त्यांनी खालील प्राधान्यक्रम ठरवले आहेत:

• धरण सुरक्षितता:धरणांच्या संरचनात्मक आणि ऑपरेशनल सुरक्षिततेसाठी आंतरराष्ट्रीय मानकांना प्रोत्साहन.
• हवामान बदल अनुकूलन:धरणांना हवामान बदलाच्या परिणामांपासून—जसं की अतिवृष्टी, दुष्काळ आणि पूर—सुरक्षित ठेवण्यासाठी उपाययोजना.
• जलविद्युत विकास:कमी वापरल्या गेलेल्या क्षेत्रांत, विशेषतः विकसनशील देशांत, जलविद्युत प्रकल्पांना चालना देणं.
• सर्वसमावेशकता:लिंग समानता, कमी प्रतिनिधित्व असलेल्या देशांचा सहभाग वाढवणं आणि तरुण अभियंत्यांना प्रोत्साहन.
• ज्ञान विनिमय:जागतिक तज्ज्ञांमधील सहकार्य वाढवून नव्या तंत्रज्ञान आणि पद्धतींचा प्रसार.

या अजेंड्यामुळे ICOLD केवळ तांत्रिक संस्था न राहता, टिकाऊ विकास आणि पर्यावरण संरक्षणासाठी एक जागतिक नेते बनेल.

भारतासाठी गौरवाचा क्षण

शर्मा यांच्या निवडीमुळे भारताच्या धरण अभियांत्रिकी क्षेत्रातील तज्ज्ञता आणि नेतृत्व जागतिक स्तरावर मान्यता पावलं आहे. भारत, जिथं धरणं आणि जलसंसाधन व्यवस्थापन देशाच्या आर्थिक आणि सामाजिक प्रगतीसाठी कळीचं आहे, तिथं शर्मा यांचं नेतृत्व नव्या संधी निर्माण करेल. त्यांच्या कार्यकाळात भारत आपले अनुभव आणि तंत्रज्ञान जगासोबत सामायिक करेल आणि जागतिक धोरणांना आकार देईल.

हिमाचलच्या खेड्यातील एका सामान्य व्यक्तीने आंतरराष्ट्रीय स्तरावर असा ठसा उमटवणं हा भारताच्या मानव संसाधनाच्या सामर्थ्याचा पुरावा आहे. शर्मा यांचा हा प्रवास तरुण अभियंत्यांसाठी प्रेरणा आहे, जे स्वप्नं पाहतात आणि कठोर परिश्रमाने ती साकार करतात.

देवेंद्रकुमार शर्मा यांच्या नेतृत्वाखाली ICOLD चा नवा अध्याय सुरू होत आहे. हा अध्याय केवळ धरण बांधकामाचा नाही, तर टिकाऊ भविष्य, पर्यावरण संरक्षण आणि जागतिक सहकार्याचा आहे. भारतासाठी हा गौरवाचा क्षण आहे, आणि शर्मा यांचं कार्य जगभरातील धरण अभियांत्रिकीला नवं दिशादर्शन करेल.