आशा खोसा
२०२५ हे वर्ष भारतासाठी खरोखरच असाधारण आणि ऐतिहासिक ठरले आहे. जग भारताकडे चहा आणि योग यांसारख्या ब्रँडमुळे केवळ एक 'सॉफ्ट पॉवर' दिग्गज म्हणून पाहत होते. त्याच जगाला भारतीय लष्कराने पाकिस्तानमध्ये घुसून दहशतवादी तयार करणाऱ्या शाळा उद्ध्वस्त करताना पाहून मोठा धक्का बसला. इतकेच नव्हे, तर चिथावणी मिळताच भारताने अणुशस्त्रांचा साठा असलेल्या हवाई तळावरही जोरदार हल्ला चढवला.
मे महिन्यात राबवलेल्या 'ऑपरेशन सिंदूर'ने पाकिस्तानला अत्यंत स्पष्ट शब्दांत समज दिली. सीमेपलीकडील दहशतवाद भारत आता मुळीच खपवून घेणार नाही, हे या कारवाईने अधोरेखित केले. जागतिक दहशतवादाचा सामना भारत स्वतः करण्यास सक्षम आहे, हा संदेश जगाला मिळाला. कारण दहशतवादाचा वापर परराष्ट्र धोरणाचे हत्यार म्हणून करण्याची संकल्पना स्वीकारायला उर्वरित जग अजूनही तयार नाही.
'ऑपरेशन सिंदूर' हे जगाप्रमाणेच खुद्द भारतीय जनतेसाठीही तितकेच आश्चर्यकारक होते. ७ मेच्या सकाळी भारतीय लष्करी नेतृत्वाने पाकिस्तानातील ९ दहशतवादी प्रशिक्षण शाळांवर हल्ला केल्याची घोषणा केली आणि एका नव्या भारताचा उदय झाला. हा असा भारत होता ज्याने दहशतवादाचा केवळ शाब्दिक निषेध केला नाही, तर आपल्या प्रतिष्ठानांवर आणि लोकांवर होणारे हल्ले नुसते पाहत बसण्याऐवजी दहशतवादाचे मूळच नष्ट करून टाकले.
पहलगाम येथे २२ एप्रिल रोजी झालेल्या भीषण हल्ल्याचा बदला म्हणून 'ऑपरेशन सिंदूर' सुरू करण्यात आले होते. याच दिवशी पाकिस्तान समर्थित लश्कर-ए-तय्यबाच्या दहशतवाद्यांनी दक्षिण काश्मीरच्या एका छोट्या खोऱ्यात २६ निष्पाप पर्यटकांची हत्या केली होती. या कारवाईने भारताची धाडसी राजकीय दूरदृष्टी, लष्करी अचूकता आणि उद्देशाची स्पष्टता जगासमोर मांडली. भारताची 'कमकुवत राष्ट्र' ही प्रतिमा पुसून टाकण्याचा हा एक प्रयत्न होता.
या ऑपरेशनची कार्यपद्धतीही अतिशय वेगळी आणि आधुनिक होती. कारवाईची दैनंदिन माहिती देण्यासाठी दोन महिला लष्करी अधिकारी समोर आल्या. पाकिस्तानमधील दहशतवादी प्रशिक्षण तळांवर हल्ला करण्याच्या उद्देशाची भारताने आधीच उघडपणे घोषणा केली होती. आकाश आणि ब्रह्मोस क्षेपणास्त्रांसारख्या स्वदेशी बनावटीच्या आधुनिक लष्करी उपकरणांचा वापर करण्यात आला. भारताच्या कारवाईबद्दल कोणतीही शंका राहू नये, यासाठी आधुनिक तंत्रज्ञानाद्वारे हल्ल्यांचे थेट प्रक्षेपण (रिअल-टाइम रेकॉर्डिंग) जगाला दाखवण्यात आले. हे सर्व एका उदयोन्मुख आणि शक्तिशाली भारताकडे निर्देश करते.
'ऑपरेशन सिंदूर'ने भारतीयांना आपल्या सरकारवर विश्वास आणि सुरक्षिततेची भावना तर दिलीच, शिवाय पाकिस्तान किंवा अन्य देशांनी भारताविरुद्ध प्रॉक्सी हल्ले करण्याचे धाडस केल्यास, त्यांच्याशी वागण्याचे नियमही बदलवून टाकले. अतिशय कुशलतेने आणि दृढ उद्देशाने हे ऑपरेशन पार पाडल्यामुळे कोणत्याही देशाने भारतावर बोट उचलले नाही. उलट, पाकिस्तानमधील आयएसआयद्वारे चालवण्यात येणाऱ्या दहशतवादी यंत्रणेचा सामना करण्यासाठी भारताला प्रचंड जागतिक पाठिंबा मिळाला.
राजकीय आघाडीवर भारतीय जनता पक्षाचे क्षितिजावर वर्चस्व राहिले. दिल्लीत भाजपने दणदणीत विजय मिळवला आणि बिहार विधानसभा निवडणुकीत एनडीएला विजय मिळवून दिला. वर्षाच्या अखेरीस केरळमधील स्थानिक स्वराज्य संस्थांच्या निवडणुकीतही भाजपने आपली पकड निर्माण केली. एकेकाळी या राज्यातील डाव्या राजकीय व्यवस्थेत भाजपला स्थान नव्हते. दुसरीकडे, काँग्रेस पक्षाची घसरण या वर्षीही तशीच कायम राहिली. हा कल दीर्घकाळात भारतीय लोकशाहीसाठी नक्कीच चिंताजनक ठरू शकतो. अनेक निवडणुका हरूनही काँग्रेसच्या राजकीय रणनीतीत किंवा नेतृत्वात कोणताही बदल झालेला नाही.
या वर्षी एक अप्रिय राजकीय घटनाही घडली. उपराष्ट्रपती जगदीप धनखड यांनी कार्यकाळ अर्धा संपलेला असतानाच गुपचूप राजीनामा दिला. त्यानंतर सप्टेंबरमध्ये झालेल्या निवडणुकीत एनडीएचे उमेदवार सी. पी. राधाकृष्णन भारताचे १५ वे उपराष्ट्रपती म्हणून निवडून आले. धनखड यांनी राजीनामा का दिला, याचे कारण अद्याप कोणालाच समजलेले नाही. सत्ताधारी पक्ष किंवा स्वतः धनखड यांनीही यावर कोणतेही भाष्य केलेले नाही.
देशातील मुस्लिमांवर परिणाम करणारी आणखी एक नाट्यमय घटना म्हणजे वक्फ (सुधारणा) कायदा, २०२५ मंजूर होणे. या निर्णयामुळे समुदायासाठी मृत्युपत्राद्वारे दिलेल्या मालमत्तांचे अनौपचारिक व्यवस्थापन संपुष्टात आले. तसेच या मालमत्तांचा कथित गैरवापर आणि भ्रष्टाचाराला आळा बसला. हे विधेयक मंजूर होणे हा वादाचा विषय ठरला होता. विरोधक आणि मुस्लिम संघटनांनी याला मुस्लिमांच्या वैयक्तिक कायद्यात थेट हस्तक्षेप म्हटले. तर वक्फ मालमत्तांचा योग्य वापर व्हावा आणि वक्फ बोर्डांनी व्यक्ती किंवा धार्मिक स्थळांच्या जमिनीवर केलेले दावे संपवण्यासाठी हे पाऊल उचलल्याचा दावा सत्ताधारी पक्षाने केला.
या वर्षी लाल किल्ल्यातील स्फोट आणि त्याच्या आसपासच्या घटनांमुळे देशांतर्गत कट्टरतावादी दहशतवादात धोकादायक वाढ दिसून आली. लाल किल्ल्यावरील स्फोट प्रकरणात डॉक्टर आणि बुरखाधारी महिलांसारखे उच्चशिक्षित व्यावसायिक दहशतवादात सामील असल्याचे धक्कादायक खुलासे झाले. यामुळे सुरक्षा यंत्रणेसमोर नवीन आव्हाने आणि चिंता निर्माण झाल्या आहेत. काश्मीरमध्ये एकीकडे सामान्य परिस्थिती आणि शांतता असताना, दुसरीकडे तिथल्या तरुणांचा वापर पाकिस्तानकडून देशाच्या इतर भागात दहशत पसरवण्यासाठी केला जात आहे. लाल किल्ल्यावरील स्फोटाचे मुख्य सूत्रधार आणि हल्लेखोर काश्मीरचे होते. ही बाब सुरक्षा दले, सरकार आणि तरुण काश्मिरी मुलांच्या पालकांची झोप उडवणारी आहे.
अलीकडेच पोलिसांनी जम्मू मधून एका किशोरवयीन मुलाला अटक केली. त्याला आत्मघाती हल्लेखोर बनण्यासाठी प्रशिक्षित करण्यात आले होते आणि तो स्फोटकांनी भरलेले जॅकेट घालण्याच्या तयारीतच होता. या मुलाला नीट (NEET) परीक्षेच्या कोचिंगसाठी जम्मू ला पाठवण्यात आले होते. आपला मुलगा डॉक्टर होण्याऐवजी आत्मघाती जॅकेट घालण्यासाठी ब्रेनवॉशला बळी पडत आहे, याची त्याच्या पालकांना पुसटशीही कल्पना नव्हती.
आर्थिक आघाडीवर भारत सातत्याने प्रगती करत राहिला आणि देशाला खाली खेचणारे प्रवाह त्याने मोडून काढले. अमेरिकन दर आणि जगात सुरू असलेला संघर्ष असूनही, भारत वेगाने वाढणारी प्रमुख अर्थव्यवस्था राहील, असा अंदाज आंतरराष्ट्रीय नाणेनिधीने (IMF) वर्तवला आहे. २०२५ मध्ये जीडीपी वाढीचा दर ६.२% राहण्याचा अंदाज आहे.
विज्ञान आणि तंत्रज्ञानासह सर्व क्षेत्रांत आत्मनिर्भर होण्याच्या योजनांअंतर्गत भारतीय अंतराळ संशोधन संस्थेने (इस्रो) जीएसएलव्ही-एफ १५/एनव्हीएस-०२ (GSLV-F15/NVS-02) मोहिमेद्वारे श्रीहरिकोटा येथून १०० व्या प्रक्षेपणाचा महत्त्वाचा टप्पा गाठला. एका खाजगी मोहिमेचा भाग म्हणून आंतरराष्ट्रीय अंतराळ स्थानकाला भेट देणारे पहिले भारतीय अंतराळवीर शुभांशु शुक्ला यांच्यामुळेही भारतीय अंतराळ कार्यक्रमाला मोठे बळ मिळाले.
