महाराष्ट्राचे सुप्रसिद्ध कवी, हास्यसम्राट, 'मिर्झा एक्स्प्रेस' फेम डॉ. मिर्झा रफी अहमद बेग यांचे शुक्रवारी दीर्घ आजाराने अमरावतीत निधन झाले. त्यांच्या निधनाने साहित्य जगतात शोक व्यक्त करण्यात येत आहे. ६८ वर्षांचे असलेले बेग गेल्या काही दिवसापासून मूत्रपिंडाच्या आजाराने ग्रस्त होते. त्यांच्यावर अमरावती येथे उपचार देखील सुरू होते.

यवतमाळ जिल्ह्यातील नेर तालुक्यातील धनज-माणिकवाडा हे त्यांचे मूळ गाव. त्यांनी वयाच्या अकराव्या वर्षापासून त्यांनी कविता लेखनाला सुरुवात केली होती. विदर्भसाहित्य संमेलनाचे अध्यक्ष राहिलेले डॉ. मिर्झा रफी अहमद बेग आपल्या खुमासदार सादरीकरणासाठी संपूर्ण महाराष्ट्रात प्रसिद्ध होते. त्यांचे एकूण २० काव्यसंग्रह असून महाराष्ट्राच्या कानाकोपऱ्यात त्यांनी 'मिर्झा एक्स्प्रेस' या काव्य मैफिलीचे ६ हजारावर प्रयोग सादर केले आहेत. 

फेमस केले जांगडबुत्ता

मराठी, वऱ्हाडी भाषेवर मिर्झा रफी बेग यांचे प्रचंड प्रेम होते. त्यांच्या कार्यक्रमांनी वऱ्हाडी भाषेची महती देशभर झाली. राजधानी दिल्ली पासून तर महाराष्ट्राच्या राजधानीत मुंबईपर्यंत त्यांचे कार्यक्रम सतत सुरू असायचे. मोठा माणूस, सातवा महिना, उठ आता गणपत, जांगडबुत्ता अशा त्यांच्या अनेक कविता लोकप्रिय झाल्या आहेत. जांगडबुत्ता या शब्दाला त्यांनी खऱ्या अर्थाने ओळख दिली. 

वऱ्हाडी भाषेचा स्तंभ ढासळला

गेर तालुक्यातील धनज माणिकवाडा या छोटयाशा गावातून सुरू झालेला 'मिर्झा एक्स्प्रेस'चा प्रवास राज्याख्या कानाकोपन्यात झाला. वऱ्हाडी तसेच विनोदी कवितेच्या माध्यमातून समाजातील दुःख, वेदना व वास्तव त्यांनी मांडले. वऱ्हाडी भाषेला वेगळ्या उंचीवर नेऊन ठेवणारा स्तंभ त्यांच्या निधनाने ढासळला आहे.

कवितेने मारलं कवितेने तारलं 

जवा होतो उपाशी कवितेने चारलं 

पुढचं सारं जीवन कवितेने भिजाव 

कविता म्हणतानी दिवा महा थीजाव 

स्टेजवर कवी गेल्याचा चमत्कार घडाव 

लढता लढता सैनिक धारातीर्थी पडाव 

या पद्धतीने डॉ. मिर्झा हे कविता जगत आलेले आहे. एका खेडधातील ही काव्य प्रतिभा साऱ्या महाराष्ट्राची सांस्कृतिक संपत्ती आहे, वऱ्हाडी भाषेला पडलेले एक सुंदर स्वप्न म्हणजे डॉ. मिर्झा रफी अहमद बेग होय. शुक्रवारी २८ नोव्हेंबर २०२५ ला वऱ्हाडी बोलीचे हे झाडं अचानक उन्मळून पडले. 

साहित्यिक प्रवास 

कवितेतून ज्यांनी शेतकन्यांचे दुःख उजागर केले आहे. 'धुयमाती', 'उठ आता गणपत', 'मिर्झा एक्स्प्रेस', 'जांगडबुत्ता' आणि 'धोतर गुतलं बोरीले', 'घरावर गोटे, अशा अनेक कवितेच्या माध्यमातून समाजातील प्रश्न त्यांनी मांडले. धनज माणिकवाडा येथे १७ सप्टेंबर १९५७ जन्मलेले डॉ. मिर्झा रफी अहमद बेग हे १९७० पासून वऱ्हाडी कविता सादर करीत आहेत. 

विदर्भ साहित्य संमेलनाचे अध्यक्ष राहिलेले डॉ. ग्विदां वेग आपल्या खुमासदार सादरीकरणासाठी प्रसिद्ध होते. त्यांचे २० काव्यसंग्रह असून काव्य मैफिलीचे सहा हजारावर सादरीकरण केले आहे. वऱ्हाडी कविता राज्यात आणि राज्याबाहेरील मराठी माणसांच्या हृदयापर्यंत पोहोचविण्याचे काम डॉ. मिर्झा रफी वेग यांनी केले. 

कौटुंबिक जीवन 

एका खटला प्रधान कुटुंबात त्यांचा जन्म झाला. सात भाऊ, सात बहिणी असा त्यांचा खटला. वडील भाईजी म्हणजे सामाजिक, धार्मिक, राजकीय क्षेत्रातील मोठे नाव. भाईजींचा शब्द पंचक्रोशीत प्रमाण मानला जायचा. जात आणि धर्माच्या पलीकडे गेलेले हे कुटुंब. गावातील फकीरजी महाराज संस्थांनमध्ये भाईजीनंतर डॉ. मिर्झा रफी आजही कायम आहे. राष्ट्रीय एकात्मतेचा हा डी. एन. ए. डॉ. मिर्झा यांच्या रक्तातच आहे. 

डॉ. मिर्झांचे वऱ्हाडी प्रेम 

उर्दू भाषेवर त्यांचे जितके प्रेम आहे त्यापेक्षा अधिक वऱ्हाडी बोलीवर आहे. वऱ्हाडी बोली हा त्यांचा श्वास आहे. या वऱ्हाडीने त्यांच्या जगण्याचे सारे आयामच बदलवून टाकले. खरं म्हणजे मिर्झा हे व्यवसायाने डॉक्टर होते. परंतु वऱ्हाडी कवितेमुळे डॉक्टर असूनही त्यांचं मन डॉक्टरी पेशात कधी रमले नाही. प्रिस्क्रिप्शन ऐवजी वऱ्हाडी कविता लिहिण्यातच त्यांना जास्त रस होता. त्यामुळे त्यांनी दवाखान्याला कायमचा रामराम ठोकला आणि कवितेलाच जगण्याचे साधन म्हणून निवडले, 'मिर्झा एक्सप्रेस' विनोदाच्या रुळावर महाराष्ट्रभर धावू लागली. 

'मिर्झा एक्स्प्रेस' या कार्यक्रमाने वऱ्हाडी कविता राज्यभर पोहोचली, त्यांच्या कविता वरवर विनोदी जरी वाटत असल्या तरी त्या सर्व कवितांना वेदना आणि कारुण्याचा एक पदर आहे. त्यांच्या कवितेत शेतकन्यांचे दुःख ठासून भरलेले आहे. देशातील वेगवेगळ्या समस्यांचे प्रतिबिंब त्यांच्या विनोदी कवितेतून ठळकपणे पुढे येते. 

सर्वसामान्य माणसाचे, शेतकऱ्यांचे दुःख त्यांनी आपल्या कवितेतून जाहीरपणे मांडले आहे. त्यासाठी सरकारी यंत्रणेला त्यांनी धारेवर धरलेले. त्यांनी व्यवस्थेवर विनोदी शैलीतून प्रहार केले. ढेकलात जलमलेला शेतकरी ढेकलातच का मरतो ? याचे विदारक चित्रण त्यांच्या अनेक कवितांमधून आलेले आहे. प्रस्थापित मराठी साहित्याच्या प्रांतामध्ये वऱ्हाडी बोलीला राशी शुद्रत्वाचीच वागणूक मिळत होती.