मोहम्मद नाझिम शेख (५१) हे मुंबईच्या किनाऱ्यावर अनेक जीव वाचवणारे एक 'अनामिक नायक' आहेत. पहाटेपासून दुपारपर्यंत कुलाबा येथे पाव विकल्यानंतर, मुंबईकर नाझिम गेटवे ऑफ इंडिया येथील समुद्रकिनाऱ्यावर जातात. समुद्राचा आनंद घेताना नकळतपणे आपला जीव धोक्यात घालणाऱ्या लोकांवर ते लक्ष ठेवतात.
गेली ३५ वर्षे ते गेटवे ऑफ इंडिया जवळील धोकादायक समुद्रकिनाऱ्याचे रक्षण करत आहेत. त्यांनी आतापर्यंत ३०० हून अधिक लोकांचे प्राण वाचवले आहेत.
नाझिम सांगतात, "पर्यटक लाटा अनुभवण्यासाठी समुद्राजवळ येतात. एकदा पाय घसरला की, भरती त्यांना पाण्यात ओढते. कोणी मदतीला धावले नाही तर ते संपलेच."
नाझिम यांनी वयाच्या अवघ्या १६ व्या वर्षांपासून बुडणाऱ्या लोकांना वाचवण्यास सुरुवात केली. प्रशिक्षित जीवरक्षकाची कौशल्ये आणि सेवेची भावना यामुळे ते धोक्याची जाणीव नसलेल्या आणि मृत्यूच्या दारात असलेल्या लोकांना पाण्यातून बाहेर काढतात.
"ते केवळ लाटा अनुभवण्यासाठी किंवा दृश्य पाहण्यासाठी येतात, पण एक पाय घसरला की लाट त्यांना वाहून नेते. तात्काळ मदत मिळाली नाही तर त्यांना वाचवणे शक्य होत नाही," असे ते म्हणतात.
नाझिम यांनी आतापर्यंत सुमारे २५ ते ३० मृतदेहही बाहेर काढले आहेत. यात बहुतेक पुरुष होते. सणांच्या वेळी त्यांनी अनेक अपघात पाहिले आहेत.
'सर्वोत्कृष्ट जलतरणपटू' आणि निस्वार्थ सेवा
नाझिम यांची सर्वात अविस्मरणीय बचाव मोहीम १९९६ सालची आहे. त्यावेळी त्यांनी भरती असताना पोहून एका व्यक्तीचा जीव वाचवला होता. या शौर्यासाठी त्यांना 'सर्वोत्कृष्ट जलतरणपटू' हा किताब मिळाला. अलीकडील वर्षांमध्ये, विशेषतः २०२२ च्या गणपती विसर्जनादरम्यान, त्यांनी दोन लोकांना बुडण्यापासून वाचवले.
गेटवे ऑफ इंडियाभोवती दुकाने लावणाऱ्या विक्रेत्यांनुसार, नाझिम नेहमीच सर्वात आधी घटनास्थळी पोहोचतात. सध्या सोशल मीडियामुळे पर्यटक अनेकदा सुरक्षा अडथळे ओलांडून व्हिडिओ बनवतात, जे धोकादायक ठरते. अशा परिस्थितीत कोणी समुद्रात पडल्यास, पोलीस किंवा अग्निशमन दलाच्या आधी नाझिमचे नाव सर्वांच्या मनात येते.
ताज हॉटेलसमोर स्टॉल चालवणाऱ्या एका ६० वर्षीय महिलेने सांगितले, "मी नाझिमला अनेक वर्षांपासून पाहत आहे. त्याने अगणित जीव वाचवले आहेत. गेटवेवर काम करणाऱ्या प्रत्येकाला माहीत आहे, आपत्कालीन स्थितीत त्यालाच लगेच बोलावायचे."
एका स्थानिक छायाचित्रकाराने सांगितले, "पूर्वी ते थेट गेटवेसमोर गस्त घालायचे, पण आता सुरक्षेच्या कारणास्तव तो परिसर बंद आहे. आता ते ताज हॉटेलसमोर दिसतात, जिथे लोक समुद्राच्या लाटांचा आनंद घेण्यासाठी येतात."
दुसऱ्या एका ५१ वर्षीय कॅमेरामनने सांगितले: "गेटवेवर काम करणाऱ्या प्रत्येकाला त्याची वेळ माहीत आहे आणि त्याला कधी संपर्क करायचा हेही माहीत आहे. सर्वात चांगली गोष्ट म्हणजे तुम्ही त्याला फोन करा किंवा न करा, तो स्वतःच येतो."
मात्र, त्यांच्या निस्वार्थ सेवेनंतरही नाझिमला अद्याप कोणतेही अधिकृत सरकारी सन्मान किंवा पुरस्कार मिळालेला नाही. नाझिम यांनी पंतप्रधान आणि मुख्यमंत्री (देवेंद्र फडणवीस) यांना पत्रे लिहिली आहेत, परंतु कोणतीही कारवाई झाली नाही असे त्यांनी सांगितले.
"अजूनही वाट पाहत आहे, काहीच झाले नाही," असे सांगून त्यांनी खांदे उडवले. घराच्या नूतनीकरणादरम्यान नाझिमचे अनेक पुरस्कार आणि वर्तमानपत्रातील कात्रणेही हरवली आहेत. ते दुपारपर्यंत पाव विकण्याचे काम संपवतात. मात्र, भरती आल्यावर ते लगेच सतर्क होतात.
"कोणी संकटात असेल तर, स्थानिक असोत किंवा पोलीस, ते मला बोलावतात. मला समुद्राची भीती नाही. अल्लाहने मला ही शक्ती दिली आहे, मी फक्त माझे काम करतो," असे ते विनम्रपणे म्हणतात. २००३ च्या गेटवे बॉम्बस्फोटावेळीही नाझिम बचाव चमूचा भाग होते. त्यांनी तेथून मृतदेह बाहेर काढण्यास मदत केली होती.
आज, समुद्रकिनाऱ्यांची सुरक्षा सुधारली आहे आणि आत्महत्यांचे प्रमाण कमी झाले आहे. तरीही, नाझिम मुंबईच्या किनाऱ्यांवर एक निस्सीम रक्षक म्हणून उभे आहेत. "काहीही झाले तरी, मी तयार आहे," असे ते दृढनिश्चयाने म्हणतात.
कुलाबा पोलीस निरीक्षक प्रमोद भाउते यांनी सांगितले, "नाझिम आमच्यासाठी जीवरक्षक म्हणून काम करतात. ते नेहमी सक्रिय आणि सतर्क असतात. अनेक प्रकरणांमध्ये त्यांची मदत अमूल्य ठरली आहे. ते जेट्टी परिसरात राहतात." मुंबई पोलीस त्यांच्या निस्वार्थ सेवेबद्दल कृतज्ञता व्यक्त करते.
- ओनिका माहेश्वरी
.jpg "अफरोज शाह")
.jpg "उस्ताद अमजद अली खाँ यांना 'पुठोत्सव जीवनगौरव सन्मान' प्रदान करण्यात आला.")