मोहम्मद फरहान इस्रायली / जयपूर

नईम खान यांचा एका सामान्य व्यक्तीपासून ते जागतिक योगगुरू बनण्यापर्यंतचा प्रवास हा दूरदृष्टी, धैर्य आणि आंतरिक जागृतीची कहाणी आहे. त्यांनी योगाला धर्म, संस्कृती आणि सीमांच्या पलीकडे एक विश्वात्मक ऊर्जा म्हणून सादर केले.

राजस्थानची सांस्कृतिक राजधानी असलेल्या जोधपूरमध्ये जन्मलेल्या नईम यांचा आध्यात्मिक प्रवास तेव्हा सुरू झाला, जेव्हा त्यांच्या एका जुन्या मित्राने, ज्याने संन्यास घेतला होता, त्यांना ऊर्जा आणि निसर्गावर आधारित एका तत्त्वज्ञानाची ओळख करून दिली.

आपल्या मित्राच्या आश्रमात मांजरी, पाली आणि पक्षी शांततेत एकत्र राहत असल्याचे पाहून नईम आश्चर्यचकित झाले. त्यांना सांगण्यात आले की, हे प्राणी एका संरक्षक "ऊर्जे"च्या प्रभावाखाली राहतात. त्या क्षणाने त्यांच्या मनात एक खोल जिज्ञासा निर्माण केली आणि आत्म-शोधाचे बीज रोवले.

त्यांचे दुसरे जवळचे मित्र, मनीष गोयल, यांनी त्यांना बाबा रामदेव यांचे 'आसन, प्राणायाम, मुद्रा आणि बंध' हे पुस्तक भेट दिले, ज्याने नईम यांच्या योग प्रवासाची सुरुवात केली. त्यांनी पुढे मंगळूरमध्ये महान बी.के.एस. अय्यंगार यांचे शिष्य असलेल्या गुरू करुणाकरजी यांच्याकडे वैद्यकीय योगाचा अभ्यास केला. शिस्तबद्ध सरावातून, नईम यांना केवळ मानसिक शांतीच मिळाली नाही, तर त्यांच्या जीवनाला एक स्पष्ट उद्देशही मिळाला.

२०१३ मध्ये, त्यांनी जोधपूरच्या ऐतिहासिक मेहरानगड किल्ल्यात आपली योगशाळा 'कर्मा वर्ल्ड'ची स्थापना केली. केवळ योग शिकण्याचे केंद्र न राहता, ते भारतीय संस्कृती, संगीत, कला आणि सजगतेचा संगम बनले आहे. भारत आणि जगभरातील लोक 'कर्मा वर्ल्ड'मध्ये येतात, जिथे नईम आणि त्यांचे पुत्र, योगगुरू नौद खान, त्यांना आसन, प्राणायाम आणि ध्यानाच्या ९०-मिनिटांच्या सत्रांमधून मार्गदर्शन करतात, ज्याचा उद्देश आंतरिक संतुलन पुनर्स्थापित करणे आहे.

नईम खान यांनी जर्मनी, फ्रान्स, स्वित्झर्लंड, सिंगापूर, सौदी अरेबिया, मलेशिया आणि दुबईमध्ये योग कार्यशाळा आयोजित केल्या आहेत - ज्यात त्यांनी योगाला धार्मिक प्रथा म्हणून नव्हे, तर एक वैज्ञानिक शिस्त म्हणून सादर केले. २०१३ मध्ये, त्यांनी मेहरानगड किल्ल्यात पहिल्या 'आंतरराष्ट्रीय योग आणि संगीत महोत्सवा'चे आयोजन केले, ज्यात आघाडीचे योगगुरू आणि कलाकार उपस्थित होते. २०१५ मध्ये, त्यांना जर्मनीमध्ये "पहिले मुस्लिम योगगुरू" म्हणून सन्मानित करण्यात आले.

दोन वर्षांनंतर, २०१७ मध्ये, युरोपच्या प्रतिष्ठित 'अकॅडमी ऑफ कल्चर NWR'ने त्यांना भारतीय योग आणि अध्यात्मावर व्याख्यान आणि कार्यशाळांसाठी आमंत्रित केले. चक्र उपचार, ध्यान आणि डोळ्यांवर पट्टी बांधून योग करण्याच्या त्यांच्या सत्रांनी आंतरराष्ट्रीय साधकांना स्पष्टता, एकाग्रता आणि ऊर्जेचा गहन अनुभव दिला.

नईम खान यांच्यासाठी, योग हे केवळ शारीरिक व्यायामापेक्षा अधिक आहे - ती आत्म्याची शिस्त आहे. "योग जीवनातून वेदना दूर करतो आणि त्याला ऊर्जा, उत्साह आणि संतुलनाने भरतो," असे ते अनेकदा म्हणतात. योगाची सामाजिक प्रासंगिकता वाढवण्यासाठी, त्यांनी रमजानच्या पवित्र महिन्यात "रोझामध्ये योग" ही मोहीम सुरू केली, ज्यात उपवास करणाऱ्या व्यक्तींना श्वासोच्छवासाचे व्यायाम शिकवले जात. "योग्य श्वासोच्छ्वास," ते स्पष्ट करतात, "उपवासाच्या काळातही थकवा दूर करतो आणि ताजेपणा आणतो."

आंतरराष्ट्रीय योग दिन २०२५ रोजी, नईम आणि त्यांच्या मुलाने विद्यापीठ आणि 'कर्मा योग जीवन ट्रस्ट'च्या भागीदारीत एक विशेष सत्र आयोजित केले. शेकडो लोकांनी यात भाग घेऊन हस्त उत्तानासन, शशांकासन, भुजंगासन, मेरुदंडासन, नाडी शोधन प्राणायाम, भ्रामरी आणि मकरासन यांसारखी आसने शिकली, ज्यांचा उद्देश प्रतिकारशक्ती आणि मानसिक स्थिरता वाढवणे आहे.

त्यांनी राजस्थानच्या वाळवंटी भागांमध्ये विदेशी झाडांऐवजी देशी वनस्पती प्रजाती लावण्याची मोहीम राबवली आहे आणि युरोप, अमेरिका आणि आफ्रिकेतील कलाकारांसोबत आंतरराष्ट्रीय सहयोग आयोजित केले आहेत.

त्यांच्या घराण्यात संगीत खोलवर रुजलेले आहे. त्यांचे आजोबा, उस्ताद उमरदीन खान, जोधपूर राजघराण्याचे दरबारी संगीतकार होते आणि त्यांचे मामा, पद्मभूषण उस्ताद सुलतान खान, यांनी 'द बीटल्स' आणि जॉर्ज हॅरिसन यांसारख्या जागतिक दिग्गजांसोबत सरोद वादन केले होते. मात्र, काळ बदलला आणि कुटुंबातील संगीत मागे पडले.

त्यांचे वडील, निजामुद्दीन खान, यांनी समाजसेवा निवडली आणि शिक्षण क्षेत्रात काम केले. नईम आणि त्यांच्या भावाने सुरुवातीला कुवेत, सौदी अरेबिया आणि दुबईमध्ये व्यवसाय केला. पण त्यांच्या आयुष्यात एक मोठे वळण आले वैयक्तिक नुकसानीमुळे - त्यांचे प्रिय काका उस्ताद नासिर खान यांचे आणि नंतर त्यांच्या आजी, ज्या एक प्रसिद्ध आयुर्वेदिक वैद्य आणि सुईण होत्या, यांचे निधन झाले. या घटनांनी नईम यांना आतून हादरवून सोडले.

आपल्या श्रद्धेशी घट्ट नाते असूनही, नईम कट्टरतेपासून दूर राहतात. "जर तुम्ही आपल्या श्रद्धेनुसार प्रामाणिकपणे जगलात, तर तुम्ही आधीच एक योगी आहात," असा त्यांचा विश्वास आहे. धमक्या आणि कट्टरपंथी टीकेला न जुमानता, त्यांनी मुस्लिम समुदायासह विविध समाजांमध्ये योगाचा परिचय करून दिला, ज्यापैकी अनेक जण आता त्यांच्या योगदानाचे कौतुक करतात.

त्यांची योगाची शैली आसनांपलीकडे जाते - ते सजग जीवनाचे एक तत्त्वज्ञान आहे. ते सल्ला देतात, "जेव्हा वाईट बातमी येते, तेव्हा लगेच प्रतिक्रिया देऊ नका. आधी, आपल्या श्वासावर लक्ष केंद्रित करा. तीच ध्यानाची सुरुवात आहे."

आता ४९ वर्षांचे असलेले नईम खान यांनी आत्म-शोधाला सामाजिक परिवर्तनाच्या एका मिशनमध्ये बदलले आहे. त्यांचा २४ वर्षांचा मुलगा नौद हा वारसा पुढे नेत आहे आणि त्यांची मुलगी इस्लामी मूल्यांना योगाशी जोडत आहे. नईम यांनी फ्रान्सचे उपराष्ट्रपती आणि सुपरमॉडेल नाओमी कॅम्पबेल यांसारख्या मान्यवरांनाही योग शिकवले आहे. तरीही, ते नम्रपणे म्हणतात, "माझे नाव नाही, तर योगाचे नाव मोठे झाले पाहिजे."