भारताच्या समृद्ध ज्ञान परंपरांचे जतन आणि त्यांना प्रोत्साहन देण्यासाठी एक महत्त्वाचे पाऊल उचलण्यात आले आहे. ११ ते १३ सप्टेंबर २०२५ दरम्यान नवी दिल्लीतील भारत मंडपम् येथे 'भारताच्या हस्तलिखीत वारशावर पहिले जागतिक संमेलन' (Global Conference on India’s Manuscript Heritage) आयोजित करण्यात येणार आहे. केंद्रीय संस्कृती मंत्रालयाच्या वतीने या परिषदेचे आयोजन करण्यात आले आहे. 'गुरु पौर्णिमे'च्या शुभ मुहूर्तावर ही घोषणा करण्यात आली.
ज्ञानाच्या परंपरेला उजाळा
या जागतिक संमेलनाची संकल्पना 'भारताच्या हस्तलिखीत वारशाद्वारे भारताचा ज्ञान वारसा परत मिळवणे' (Reclaiming India’s Knowledge Legacy through Manuscript Heritage) अशी आहे. याचा मुख्य उद्देश, भारताच्या हजारो वर्षांच्या ज्ञान परंपरेला, जी प्राचीन हस्तलिखितांमध्ये जपलेली आहे, पुन्हा जगासमोर आणणे हा आहे. ही हस्तलिखिते केवळ ऐतिहासिक दस्तऐवज नाहीत, तर ती विज्ञान, कला, साहित्य, तत्त्वज्ञान आणि धार्मिक ज्ञान यांचा अनमोल ठेवा आहेत.
भारताची ऐतिहासिक आणि सांस्कृतिक समृद्धी
भारताला एक समृद्ध हस्तलिखीत वारसा लाभला आहे. अनेक प्राचीन ग्रंथ, धार्मिक पोथ्या, वैज्ञानिक शोध आणि साहित्यिक रचना हस्तलिखितांच्या स्वरूपात आजही उपलब्ध आहेत. या हस्तलिखितांमध्ये भारताच्या इतिहासाचे, संस्कृतीचे आणि ज्ञानाचे गूढ दडलेले आहे. अनेक हस्तलिखिते अजूनही प्रकाशात आलेली नाहीत किंवा त्यांचे योग्य प्रकारे जतन झालेले नाही. या संमेलनामुळे अशा दुर्लक्षित हस्तलिखितांवर लक्ष केंद्रित केले जाईल आणि त्यांचे संरक्षण व अभ्यास करण्यासाठी जागतिक स्तरावर सहकार्य मिळण्यास मदत होईल.
आंतरराष्ट्रीय सहकार्याची संधी
या संमेलनात जगभरातील अभ्यासक, इतिहासकार, भाषाशास्त्रज्ञ, संशोधक आणि संग्रहालय प्रमुख एकत्र येणार आहेत. ते भारताच्या हस्तलिखीत वारशावर चर्चा करतील. या वारशाचे जतन कसे करावे, त्याचे डिजिटायझेशन (digitalization) कसे करावे आणि नवीन पिढीपर्यंत हे ज्ञान कसे पोहोचवावे यावर विचारमंथन केले जाईल. आंतरराष्ट्रीय सहकार्यातून, हस्तलिखितांचे वर्गीकरण, दुरुस्ती आणि अभ्यास करण्यासाठी नवीन तंत्रज्ञान आणि पद्धतींचा अवलंब करता येईल.
ज्ञान आधारित समाज निर्मितीचे उद्दीष्ट
संस्कृती मंत्रालयाने आयोजित केलेले हे पहिलेच जागतिक संमेलन भारताच्या 'ज्ञान आधारित समाज' (knowledge-based society) निर्मितीच्या दृष्टिकोनाला बळकटी देईल. प्राचीन ज्ञानाला आधुनिक जगाशी जोडून, भारताला पुन्हा एकदा जागतिक ज्ञान केंद्र म्हणून स्थापित करण्याचा हा एक महत्त्वाचा प्रयत्न आहे. हे संमेलन केवळ भारताच्या भूतकाळाला आदराने पाहण्याची संधी नाही, तर भविष्यासाठी ज्ञानाचे नवीन मार्ग उघडण्याची प्रेरणा देईल.
या परिषदेमुळे भारताच्या सांस्कृतिक आणि बौद्धिक संपदेबद्दल जागरूकता वाढेल आणि पुढील पिढ्यांसाठी हा वारसा सुरक्षित ठेवण्यास मदत होईल, अशी अपेक्षा व्यक्त केली जात आहे.
