महाराष्ट्रातील 'मँचेस्टर' म्हणून ओळखले जाणारे आणि मजुरांचे व गरिबांचे हक्काचे शहर असलेल्या मालेगावात, आधुनिकतेच्या लाटेतही एक जुनी परंपरा डौलाने टिकून आहे. ती म्हणजे—'जुन्या सायकलींचा बाजार'. मोटारसायकल आणि ई-बाईक्सच्या जमान्यातही, १९६५ पासून अविरत सुरू असलेल्या या बाजारात ग्राहकांची वर्दळ आजही कायम आहे.

मालेगाव हे राजत्तातील सर्वाधिक मुस्लिम लोकसंख्या असलेल्या शहरांपैकी एक आहे. पॉवरलूम (यंत्रमाग) उद्योगाचे केंद्र असलेल्या या शहराने आपली पारंपरिक संस्कृती आणि व्यवसाय करण्याची जुनी पद्धत आजही जपली आहे. इथल्या कष्टकरी वर्गासाठी सायकल हे केवळ प्रवासाचे साधन नाही, तर ती त्यांच्या दैनंदिन जीवनाची गरज आहे. त्यामुळेच, गेल्या सहा दशकांपासून येथे जुन्या सायकलींचे महत्त्व अबाधित आहे.

१९६५ पासूनचा प्रवास

शहरात जुन्या सायकलींचा हा बाजार सुमारे १९६५ पासून भरत आहे. सहा दशकांत अनेक नवीन मॉडेल्स आले, पण येथील बाजारातील गर्दी कमी झाली नाही. पूर्वी हा बाजार शनी मंदिर परिसरात भरत होता. या बाजाराची सुरुवात माजी नगरसेवक मोहम्मद गेसू यांनी केली होती. सध्या हा बाजार महादेव घाट परिसरात भरतो.

शुक्रवारी लाखांची उलाढाल

आठवड्यातून एकदा, दर शुक्रवारी हा बाजार भरतो. येथे ग्राहकांच्या मागणीनुसार सायकलींचे विविध प्रकार उपलब्ध असतात. त्यामुळे सायकल खरेदी करणाऱ्या नागरिकांची इथे मोठी गर्दी असते. दर शुक्रवारी सुमारे ४० सायकलींच्या विक्रीतून अंदाजे लाखभराची उलाढाल होते.

गरिबांचा हक्काचा बाजार

येथे स्वस्त, टिकाऊ आणि मजबूत सायकली मिळत असल्याने ग्राहकांचा कल वाढत आहे. एकीकडे बहुतेक नागरिक सायकल वापरणे बंद करून दुचाकी (बाईक) घेत असले, तरी येथील बाजारात मात्र सायकलला मागणी कायम आहे. येथे लहान मुले, मुली, महिलांसह सर्व वयोगटांसाठी सायकली मिळतात.

नवीन सायकलींचे दर सामान्य नागरिकांना परवडणारे नाहीत. या बाजारात लहान मुलांची सायकल दोन हजार रुपयांत, तर मोठ्यांची सायकल तीन ते पाच हजार रुपयांत मिळते. बाजारात साधी, रेंजर, स्पोर्ट, २० व २२ इंच, गिअर आणि डिस्क ब्रेक अशा विविध प्रकारच्या सायकली मिळतात. जुन्या सायकली वापरायला दणकट असल्याने त्यांची 'क्रेझ' सध्याही टिकून आहे.

६० वर्षांचा विश्वास

महादेव घाट, मालेगाव येथील व्यापारी मोहम्मद अब्दुल्ला यांनी या बाजाराच्या विश्वासार्हतेबद्दल माहिती दिली. ते म्हणाले, "सायकल खरेदीच्या पावतीवर सायकलचा सीटजवळचा फ्रेम नंबर टाकून दिला जातो. येथे आठ व्यापारी सायकल विक्री करतात. शुक्रवारी दोनशेपेक्षा अधिक सायकली विक्रीसाठी येतात. सरासरी रोज चाळीस सायकलींची विक्री होते. नवीन सायकलींचे दर सामान्यांना परवडणारे नाहीत. सायकलची विक्री करताना फसवणूक होत नाही. साठ वर्षांपासून ग्राहकांचा विश्वास या बाजाराने व व्यापाऱ्यांनी कायम ठेवला आहे."

मालेगावच्या या बाजाराने हे सिद्ध केले आहे की, शहर कितीही आधुनिक झाले तरी, सामान्य माणसाच्या गरजा आणि पारंपरिक बाजारपेठेचे महत्त्व कधीही कमी होत नाही. मुस्लिमबहुल वस्तीत भरणारा हा बाजार सामाजिक सलोखा आणि विश्वासाचेही प्रतीक बनला आहे.