नवी दिल्ली

पंतप्रधान नरेंद्र मोदी यांनी सोमवारी लोकसभेत 'वंदे मातरम' या राष्ट्रीय गीताला १५० वर्षे पूर्ण झाल्यानिमित्त आयोजित विशेष चर्चेत सहभाग घेतला. यावेळी बोलताना त्यांनी 'वंदे मातरम'ला भारतीय स्वातंत्र्यलढ्याला ऊर्जा देणारा मंत्र म्हटले. हे गीत भारताच्या सांस्कृतिक आणि आध्यात्मिक एकतेचे प्रतीक असल्याचे त्यांनी सांगितले.

पंतप्रधान मोदींनी या चर्चेत सहभागी झाल्याबद्दल सर्व खासदारांचे आभार मानले. ते म्हणाले की, "आपण 'वंदे मातरम'ची १५० वर्षे साजरी करत आहोत, ही आपल्या सर्वांसाठी अभिमानाची गोष्ट आहे." हा प्रसंग भारताच्या स्वातंत्र्यलढ्याला आकार देणाऱ्या भावनेला सामूहिक श्रद्धांजली वाहण्याचा असल्याचे त्यांनी नमूद केले.

इतिहास आणि चेतना

'वंदे मातरम'चा इतिहास सांगताना पंतप्रधान म्हणाले, "बंकिमचंद्र चटोपाध्याय यांनी १८७५ मध्ये हे गीत रचले. तो काळ असा होता जेव्हा भारत ब्रिटीशांच्या जबरदस्त दबावाखाली होता. या गाण्याने हजारो वर्षांपासून भारतात चालत आलेली एक संस्कृती आणि चेतना जागी केली."

मोदी पुढे म्हणाले, "'वंदे मातरम'ने भारताच्या आत्म्यात खोलवर रुजलेला विचार पुन्हा जिवंत केला - की ही भूमी आपली माता आहे." हे गाणे म्हणजे भारताच्या सांस्कृतिक मूल्यांचे प्रकटीकरण आहे. यात ज्ञान, समृद्धी आणि पराक्रमाचे चित्र आहे.

हे गीत बंगालपासून पंजाबपर्यंत स्वातंत्र्यसैनिकांचा नारा बनले होते. १९०५ मध्ये बंगालची फाळणी झाली, तेव्हा 'वंदे मातरम' हे स्वदेशी चळवळीचे एकतेचे प्रतीक बनले. त्यामुळेच ब्रिटीश अधिकाऱ्यांनी हे गाणे गाण्यावर, छापण्यावर आणि सार्वजनिक ठिकाणी म्हणण्यावर बंदी घातली होती.

पंतप्रधानांनी बारीसाल, नागपूर आणि इतर ठिकाणच्या उदाहरणांचा संदर्भ देत सांगितले की, हे गाणे गाणाऱ्या लहान मुलांना आणि महिलांना शिक्षा केली जात असे. खुदीराम बोस, अशफाक उल्ला खान, राम प्रसाद बिस्मिल आणि मास्टरदा सूर्य सेन यांसारख्या क्रांतिकारकांना त्यांनी आदरांजली वाहिली, ज्यांनी शेवटच्या श्वासापर्यंत 'वंदे मातरम'चा जप केला. "जगाच्या इतिहासात इतर कोणत्याही कवितेने किंवा गाण्याने पिढ्यानपिढ्या लाखो लोकांना 'वंदे मातरम'सारखी प्रेरणा दिलेली नाही," असे मोदी म्हणाले.

काँग्रेसवर सडकून टीका

महात्मा गांधींच्या १९०५ मधील लेखनाचा संदर्भ देत मोदी म्हणाले की, गांधीजींनी 'वंदे मातरम'ला "जवळपास राष्ट्रगीत" मानले होते आणि त्याच्या पावित्र्याचे कौतुक केले होते.

मात्र, काँग्रेसवर टीका करताना पंतप्रधान म्हणाले की, दुर्दैवाने २६ ऑक्टोबर १९३७ रोजी काँग्रेसने 'वंदे मातरम'बाबत तडजोड केली. त्यांनी या गाण्याचे तुकडे करण्याचा निर्णय घेतला. हा निर्णय सामाजिक सलोख्याच्या नावाखाली घेतला गेला, पण इतिहास साक्षी आहे की काँग्रेसने मुस्लिम लीगसमोर मान झुकवली आणि तुष्टीकरणाचे राजकारण स्वीकारले.

सभागृहात बोलताना ते म्हणाले, "तुष्टीकरणाच्या ओझ्याखाली काँग्रेसने आधी 'वंदे मातरम'वर मान झुकवली आणि शेवटी त्यांना भारताच्या फाळणीवर मान झुकवावी लागली." पक्षाने आपले निर्णय घेण्याचे अधिकार दुसऱ्याला दिले आणि दुर्दैवाने त्यांचा दृष्टिकोन आजही बदललेला नाही. विरोधक आणि त्यांचे मित्रपक्ष आजही तुष्टीकरणाच्या राजकारणात मग्न आहेत आणि वारंवार 'वंदे मातरम'बद्दल वाद निर्माण करण्याचा प्रयत्न करतात, असा आरोप त्यांनी केला.

भविष्याचा मंत्र

स्वातंत्र्यानंतरही 'वंदे मातरम'ची भावना भारताला मार्गदर्शन करत राहिली. अन्न टंचाई असो, युद्ध असो, आणीबाणी असो किंवा अलीकडचे कोविड-१९ संकट असो. "जेव्हा जेव्हा भारतासमोर आव्हाने आली, तेव्हा देश 'वंदे मातरम'च्या भावनेने पुढे गेला," असे त्यांनी सांगितले.

१५० वर्षांचा हा टप्पा भविष्यासाठी राष्ट्रीय संकल्प नूतनीकरण करण्याची संधी आहे. "ज्याप्रमाणे 'वंदे मातरम'च्या भावनेने स्वातंत्र्याचे स्वप्न जोपासले, तसेच ते समृद्धीचे स्वप्नही जोपासेल," असे सांगत त्यांनी २०४७ पर्यंत विकसित भारत घडवण्यासाठी देशाला एकत्र येण्याचे आवाहन केले.

भाषणाच्या शेवटी पंतप्रधान म्हणाले की, 'वंदे मातरम' हे केवळ गाणे नाही तर ती राष्ट्राला जोडणारी चेतना आहे. "हा त्याग, शक्ती, पवित्रता आणि समर्पणाचा मंत्र आहे.", असे म्हणत त्यांनी भाषणाचा समारोप केला.