डॉ. फिरदौस खान

हरियाणाच्या मातीत अनेक रत्ने जन्माला आली, त्यापैकीच एक म्हणजे डॉ. सिद्दीक अहमद मेव. ते केवळ एक लेखक किंवा समाजसेवक नाहीत, तर ते स्वतःच एक संस्था आहेत. शून्यातून विश्व निर्माण करणाऱ्या या अवलियाने आपल्या कष्टाने आणि जिद्दीने एक वेगळा ठसा उमटवला आहे. अनेक अडचणींवर मात करत त्यांनी तरुणांसमोर एक आदर्श ठेवला आहे.

संघर्षातून घडलेले व्यक्तिमत्व

डॉ. सिद्दीक अहमद मेव यांचा जन्म १० एप्रिल १९६१ रोजी हरियाणातील नूह जिल्ह्यातील बनारसी या छोट्याशा गावात झाला. वडील अब्दुल अझीझ हे मध्यमवर्गीय शेतकरी होते, तर आई सुब्हानी गृहिणी होत्या. घरची परिस्थिती बेताची असल्याने त्यांचे बालपण कष्टात गेले. मात्र, वडिलांच्या शिक्षणावरील प्रेमामुळे त्यांनी कधीच हार मानली नाही.

त्यांनी सांगितले, "माझी सुरुवातीची शाळा गावातच झाली. अभ्यासात हुशार असल्याने पाचवी आणि आठवीत मला शिष्यवृत्ती मिळाली. पाचवीनंतर शिक्षणासाठी मला दोन मैल पायी चालत बाजीदपुर हायस्कूलमध्ये जावे लागायचे. दहावीसाठी तर गावातून २६ किलोमीटर दूर असलेल्या नूहच्या शाळेत प्रवेश घेतला."

त्यांनी १९८२ मध्ये नवी दिल्लीच्या जामिया मिलिया इस्लामियातून सिव्हिल अँड रुरल इंजिनिअरिंगमध्ये डिप्लोमा केला. त्यानंतर १९८६ मध्ये ज्युनियर इंजिनिअर म्हणून सरकारी नोकरी सुरू केली. नोकरी सांभाळत त्यांनी २०१० मध्ये जोधपूरमधून बी.टेक. केले आणि २०१९ मध्ये असिस्टंट सब डिव्हिजनल इंजिनिअर म्हणून निवृत्त झाले.

इतिहासाचा शोध आणि लेखणीची धार

डॉ. मेव यांना बालपणापासूनच वाचनाची, विशेषतः इतिहासाची आवड होती. सरकारी नोकरीत असताना त्यांना 'मेव' समाजाबद्दल अनेक गैरसमज ऐकायला मिळाले. जसे की, मेव लोक कमजोर होते आणि औरंगजेबाने त्यांना जबरदस्तीने मुस्लिम बनवले.

"मला सत्य माहित होते, कारण हसन खान मेवाती यांनी खानवाच्या युद्धात बाबरशी लढा दिला होता. तेव्हा मी ठरवले की या गैरसमजांना दूर करायचेच. पण विज्ञानाचा विद्यार्थी असून हे कसे शक्य होणार? मग मी ठरवले की आधी इतिहास वाचायचा आणि मग लिहायचा," असे त्यांनी सांगितले.

१९८८-८९ पासून त्यांनी भारताचा प्राचीन इतिहास, जाट, राजपूताना आणि मेवातचा इतिहास वाचून काढला. १९९१ मध्ये त्यांचा पहिला लेख प्रकाशित झाला आणि १९९७ मध्ये त्यांचे पहिले पुस्तक 'मेवात एक खोज' प्रसिद्ध झाले. २०२५ पर्यंत त्यांची मेवातचा इतिहास, संस्कृती आणि लोकसाहित्यावर १२ पुस्तके प्रकाशित झाली आहेत. त्यांचे तीन कवितासंग्रहही प्रसिद्ध झाले आहेत.

समाजसेवेचा वसा

डॉ. सिद्दीक अहमद मेव यांनी केवळ लिखाण केले नाही, तर समाजसेवेचे व्रतही अंगीकारले. १९९१ आणि १९९६ मध्ये त्यांनी मेवातमध्ये साक्षरता अभियान राबवले. विशेषतः मेव मुस्लिम मुलींना शाळेत पाठवण्यासाठी त्यांनी घरोघरी जाऊन जनजागृती केली.

त्यांनी 'मेवात एज्युकेशनल अँड सोशल ऑर्गनायझेशन'ची स्थापना केली आणि मेवातला वेगळा जिल्हा बनवण्यासाठी लढा दिला. एप्रिल २००५ मध्ये त्यांच्या संघर्षाला यश आले आणि मेवात स्वतंत्र जिल्हा झाला. त्यानंतरही त्यांचा लढा थांबला नाही. नवोदय विद्यालय आणि शहीद हसन खान मेवाती मेडिकल कॉलेजसाठी त्यांनी आंदोलन केले. सध्या रेल्वे लाईन आणि मेवात कॅनॉलसाठी त्यांचा संघर्ष सुरूच आहे.

पुरस्कारांची मोहोर

त्यांच्या या अतुलनीय कार्यासाठी त्यांना अनेक पुरस्कारांनी गौरवण्यात आले आहे. यामध्ये हरियाणा साहित्य अकादमीचा 'प्रथम पुस्तक पुरस्कार', 'मेवात रत्न अवॉर्ड', 'ग्लोबल प्राइड अवॉर्ड' आणि 'दीनदयाल उपाध्याय ग्रंथ सन्मान' यांचा समावेश आहे. ग्लोबल ह्युमन पीस युनिव्हर्सिटीने त्यांना साहित्यासाठी मानद डॉक्टरेट देऊन सन्मानित केले आहे.

एक उत्तम खेळाडू आणि चित्रकार असलेले डॉ. सिद्दीक अहमद मेव म्हणतात,

"मेरी ज़िन्दगी यही कि हर एक को फ़ैज़ पहुंचे,
मैं चराग़-ए-रहगुज़र हूं, कोई शौक़ से जलाए"

(लेखिका शायरा, कथाकार आणि पत्रकार आहेत)