देशातील सध्याच्या द्वेषपूर्ण वातावरणात मुस्लिमांनी निराश न होता, आपल्या वर्तनाने आणि प्रेमाने लोकांची मने जिंकावीत, असे आवाहन 'जमिअत उलेमा-ए-हिंद'चे अध्यक्ष मौलाना महमूद मदनी यांनी केले आहे. भोपाळमध्ये आयोजित 'जमिअत'च्या राष्ट्रीय कार्यकारिणीच्या बैठकीत बोलताना त्यांनी मुस्लिमांना आत्मपरीक्षणाचा सल्ला दिला आणि देशप्रेमाची भावना पुन्हा एकदा अधोरेखित केली.

सुमारे ४५ मिनिटांच्या आपल्या प्रभावी भाषणात मौलाना मदनी यांनी मुस्लिम समाजासमोर असलेली आव्हाने, त्यावरचे उपाय आणि हिंदू-मुस्लिम एकतेवर सविस्तर भाष्य केले.

"६० टक्के ‘शांत’ जनतेची मने जिंका"

देशातील सामाजिक परिस्थितीचे विश्लेषण करताना मौलाना मदनी यांनी एक महत्त्वाचे गणित मांडले. ते म्हणाले, "आजच्या घडीला या देशात १० टक्के लोक मुस्लिमांच्या बाजूने आहेत, तर ३० टक्के लोक विरोधात आहेत. मात्र, सर्वात मोठा वर्ग, म्हणजे ६० टक्के लोक असे आहेत जे 'शांत' (Silent Majority) आहेत. ते ना तुमच्या बाजूने आहेत, ना विरोधात. द्वेष पसरवणारे लोक याच ६० टक्के लोकांना आपल्याकडे ओढण्याचा प्रयत्न करत आहेत."

मदनी पुढे म्हणाले, "जर आपण लोकांपर्यंत पोहोचलो नाही, त्यांच्याशी संवाद साधला नाही, तर हे ६० टक्के लोकही आपल्यापासून दूर जातील. त्यामुळे मुस्लिमांनी 'दावती मिजाज' (सुसंवादाची वृत्ती) अंगीकारली पाहिजे. याचा अर्थ केवळ धर्माचा प्रचार नाही, तर आपल्या चांगल्या वागणुकीने आणि सेवेने इतरांची मने जिंकणे आहे. आपल्याला लोकांच्या मनातील गैरसमजुती दूर कराव्या लागतील."

माजी खासदार मौलाना मदनी यांनी यावेळी मुस्लिम समाजाला एक महत्त्वाचा सल्ला दिला. ते म्हणाले, "मुस्लिमांनी इतरांशी (बिगर-मुस्लिमांशी) चांगले संबंध प्रस्थापित केले पाहिजेत. एकमेकांच्या संस्कृती आणि धर्माचा आदर केला पाहिजे. तसेच, लोकांना इस्लामच्या खऱ्या शिकवणीची माहितीही दिली पाहिजे."

संकटाच्या काळात संयम बाळगण्याचे आवाहन करताना त्यांनी कुराणाचा दाखला दिला. ते म्हणाले, "वाईटाचे उत्तर चांगल्याने द्या. प्रेषित मोहम्मद (स.) यांनीही कठीण काळात संयम बाळगला होता."

"आगीला आगीने विझवता येत नाही"

संकटाच्या काळात संयम बाळगण्याचे आवाहन करताना त्यांनी सांगितले की, "आगीला आगीने विझवता येत नाही, ती पाण्यानेच विझते. त्याचप्रमाणे द्वेषाचे उत्तर द्वेषाने देऊन चालणार नाही, ते प्रेमानेच द्यावे लागेल." यासाठी त्यांनी कुराणाचा दाखला दिला, "वाईटाचा प्रतिकार चांगल्या गोष्टीने करा, मग पाहाल की जो तुमचा कट्टर शत्रू होता, तो तुमचा जिवलग मित्र बनेल."

भारत: आमची पहिली आणि शेवटची भूमी

देशभक्तीच्या मुद्द्यावर बोलताना मौलाना मदनी भावूक झाले. "काही लोक म्हणतात की इस्लाम बाहेरून आला. पण सत्य हे आहे की, पहिले मानव आणि पहिले प्रेषित आदम (अ.) याच धरतीवर उतरले होते. त्यामुळे भारत हीच मानवाची पहिली भूमी आहे आणि मुस्लिमांसाठी ती परकी नाही. आम्ही या मातीचे आहोत आणि इथेच राहणार आहोत," असे त्यांनी ठामपणे सांगितले.

त्यांनी फाळणीच्या इतिहासाचा दाखला देत सांगितले की, १९४७ मध्येही आमच्या पूर्वजांनी पाकिस्तानला नाकारले होते, कारण त्यांना या देशावर प्रेम होते. "आम्ही देशाशी गद्दारी करणाऱ्यांच्या सोबत कधीच नव्हतो आणि कधीच नसणार. देशाशी वफादारी हा आमच्या धर्माचाच एक भाग आहे," असे त्यांनी स्पष्ट केले.

जिहादचा विपर्यास आणि वास्तव

'जिहाद' या शब्दाचा सध्या होत असलेल्या विपर्यासावरही त्यांनी भाष्य केले. "इस्लामच्या शत्रूंनी 'जिहाद' या पवित्र शब्दाला शिवी आणि हिंसाचाराचे नाव दिले आहे. लव्ह जिहाद, लँड जिहाद, थुंकी जिहाद असे शब्द वापरून मुस्लिमांच्या भावना दुखावल्या जात आहेत. पण जिहाद म्हणजे दहशतवाद नव्हे. जिहादचा अर्थ अन्यायाविरुद्ध उभे राहणे आणि स्वतःच्या वाईट प्रवृत्तींशी लढणे असा आहे. भारतासारख्या लोकशाही देशात, जिथे इस्लामी राज्याची संकल्पना नाही, तिथे जिहादच्या नावाने चर्चा करणे हा विषयच नाही," असे त्यांनी निक्षून सांगितले.

"भारत हा काही इस्लामी देश नाही. हा एक लोकशाही आणि धर्मनिरपेक्ष देश आहे, जिथे 'जिहाद' हा चर्चेचा विषयच होऊ शकत नाही. त्यामुळे मुस्लिमांनी संविधानाशी प्रामाणिक राहून आपल्या हक्कांची मागणी केली पाहिजे," असे स्पष्ट आणि रोखठोक प्रतिपादन त्यांनी यावेळी केले.

“आत्मपरीक्षण करा, व्यक्तीवाद सोडा”

केवळ सरकार किंवा इतरांवर दोष देण्यापेक्षा मुस्लिमांनी स्वतःमध्ये सुधारणा करावी, असे खडे बोल त्यांनी सुनावले. "आज समाजात आणि संघटनेतही 'मी'पणा (Individualism) वाढला आहे. आपल्याला 'मी' सोडून 'आम्ही' (Collectivism) कडे जावे लागेल. विखुरलेला समाज कधीही प्रगती करू शकत नाही," असे ते म्हणाले.

तसेच, मुस्लिम तरुण अमली पदार्थांच्या आणि नैराश्याच्या आहारी जात असल्याबद्दल त्यांनी चिंता व्यक्त केली. "त्यांना त्यातून बाहेर काढणे, त्यांना शिक्षणाकडे वळवणे आणि त्यांचे चारित्र्य उत्तम बनवणे ही आपली जबाबदारी आहे. जोपर्यंत आपले चारित्र्य उत्तम नसेल, तोपर्यंत आपण कोणावरही प्रभाव टाकू शकत नाही. प्रेषितांनी मक्केतील लोकांचा छळ सहन करूनही त्यांच्याशी प्रेमानेच व्यवहार केला होता, हे विसरू नका." असा सल्ला त्यांनी दिला.

ख्वाजा गरीब नवाज यांचा आदर्श

ख्वाजा गरीब नवाज यांचे उदाहरण देत ते म्हणाले की, "आपल्याला 'दावती' (प्रेमळ) स्वभाव बनवण्याची गरज आहे, 'अदावती' (शत्रुत्वाचा) नाही." ख्वाजा साहेबांनी कठीण काळातही दिल्लीची सत्ता सोडून लोकांची सेवा केली, म्हणूनच ते 'सुलतान-ए-हिंद' बनले, याची आठवण त्यांनी करून दिली.

मुलांवर संस्कार करा

शेवटी त्यांनी पालकांना आवाहन केले की, त्यांनी आपल्या मुलांच्या शिक्षणाकडे आणि संगोपनाकडे लक्ष द्यावे. "मुले ही अल्लाहची देणगी आहेत, पण ती एक परीक्षाही आहेत. त्यांना चांगले शिक्षण आणि संस्कार द्या, जेणेकरून ते समाजासाठी विष नाही, तर औषध बनतील," असे ते म्हणाले. भावनिकदृष्ट्या मुलांशी जोडले जाण्याचे महत्त्वही त्यांनी अधोरेखित केले.

या भाषणातून माजी खासदार आणि ‘जमियत-ए–उलेमा-ए-हिंद’चे अध्यक्ष मौलाना मदनी यांनी मुस्लिम समाजाला केवळ तक्रार करण्याऐवजी, स्वतःमध्ये सुधारणा करण्याचा, शिक्षणावर भर देण्याचा आणि देशबांधवांशी सलोखा वाढवण्याचा मूलमंत्र दिला.

‘जमियत उलेमा ए हिंद’विषयी…

'जमियत उलेमा ए हिंद' ही भारताच्या स्वातंत्र्यलढ्यात आणि त्यानंतरच्या काळात सामाजिक, शैक्षणिक आणि धार्मिक सुधारणांमध्ये महत्त्वाची भूमिका बजावणारी एक प्रमुख संस्था आहे. १९१९ मध्ये स्थापन झालेल्या या संस्थेचे मूळ उद्देश केवळ धार्मिक शिक्षणापुरते मर्यादित नव्हते, तर त्यांनी स्वातंत्र्य चळवळीत सक्रिय सहभाग नोंदवला. महात्मा गांधींच्या नेतृत्वाखालील असहकार आंदोलन, सविनय कायदेभंग आणि 'भारत छोडो' आंदोलनात जमियतच्या सदस्यांनी हिरिरीने भाग घेतला. फाळणीच्या कठीण काळातही जमियतने भारतातच राहण्याचा निर्णय घेतला आणि हिंदू-मुस्लिम ऐक्याचा पुरस्कार केला.

स्वातंत्र्यानंतर, जमियतने आपले लक्ष समाजकल्याणाकडे वळवले. शिक्षण, आरोग्य, नैसर्गिक आपत्तींमधील मदत आणि सामाजिक न्याय या क्षेत्रांत संस्थेचे कार्य उल्लेखनीय आहे. 'खिदमत ए खल्क' (लोकांचे सेवाकार्य) हे संस्थेचे प्रमुख ब्रीदवाक्य असून, त्याअंतर्गत त्यांनी अनेक समाजोपयोगी उपक्रम राबवले आहेत. परंडा तालुक्यातील पूरग्रस्तांना केलेली मदत हे त्यांच्या सेवाभावी वृत्तीचे एक उत्तम उदाहरण आहे. जात, धर्म आणि पंथाच्या पलीकडे जाऊन माणुसकीची सेवा करणे, हाच जमियतचा खरा उद्देश आहे. या संस्थेचे कार्य केवळ विशिष्ट समुदायापुरते मर्यादित नसून, ते संपूर्ण समाजासाठी प्रेरणादायी आहे.