मान्सून माघारी गेल्यानंतर मुंबईतील अनेक भागांत हवेची गुणवत्ता झपाट्याने खालावली आहे. शहराचा एकूण एअर क्वालिटी इंडेक्स (AQI) बहुतांश दिवस ‘moderate’ श्रेणीत असला तरी काही खिसे सतत ‘poor’ श्रेणीत नोंदवले जात आहेत. या पार्श्वभूमीवर बृहन्मुंबई महानगरपालिकेने (BMC) निवडक भागांत ‘ग्रेडेड रिस्पॉन्स ॲक्शन प्लॅन’ (GRAP) चा स्टेज ४ लागू करण्याचा निर्णय घेतला आहे. GRAP हा वायूप्रदूषणावरील उपाययोजनेसाठी ‘Commission of Air Quality Management’ (CAQM) यांनी तयार केलेला आराखडा आहे, ज्यात स्टेज ४ हा मूलभूत आणि स्टेज १ हा सर्वात प्रगत टप्पा मानला जातो.​

गुरुवारी मुंबईचा एकूण AQI १७३ नोंदवला गेला, जो ‘moderate’ श्रेणीत येतो. मात्र, शहरातील २१ मॉनिटरिंग स्टेशनपैकी ६ केंद्रांनी ‘poor’ श्रेणीतील AQI नोंदवला. AQI ०–५० ‘good’, ५१–१०० ‘satisfactory’, १०१–२०० ‘moderate’, २०१–३०० ‘poor’, ३०१–४०० ‘very poor’ आणि ४०० पेक्षा अधिक असल्यास ‘severe’ मानला जातो.​

दरम्यान, बीएमसीने कचरा जाळणे, बांधकामाचा उघडा ढिगारा टाकणे अशी प्रदूषण वाढवणारी कामे रोखण्यासाठी ४५० कनिष्ठ अभियंत्यांची नेमणूक केली आहे.​

महानगरपालिकेतील एका वरिष्ठ अधिकाऱ्याने सांगितले, “GRAPचा चौथा टप्पा हा मूलभूत आहे आणि आमचं काम म्हणजे सकारात्मक हस्तक्षेप करणे. आम्ही हवेचे प्रदूषण करणाऱ्या बेकर्‍यांची नोंद घेतली आहे, उघड्यावर कचरा जाळणाऱ्यांना दंड केला आहे आणि रस्त्यांवर सातत्याने पाणी फवारणी सुरू ठेवली आहे. ज्या भागांत सतत खराब AQI नोंदतोय, तिथे या उपाययोजना सुरूच राहतील.”​

गुरुवारीच बीएमसीने मुलुंडमधील ५ बांधकाम प्रकल्पांना धूळ नियंत्रण नियमांचे उल्लंघन केल्याबद्दल कारणे दाखवा नोटिसा दिल्या. तसेच कुलाबा, नरिमन पॉईंट, कफ परेड आणि नेव्ही नगर परिसरातील ४ ठिकाणांनाही लवकरात लवकर धूळ नियंत्रण उपाय अमलात आणण्याच्या सूचना देण्यात आल्या.​

मॉनसून माघारी गेल्यापासून मुंबईतील अनेक भागांत सतत ‘poor’ AQI नोंदत असला तरी शहराचा एकूण AQI बहुतेकवेळा ‘moderate’ श्रेणीत आहे. केंद्रीय प्रदूषण नियंत्रण मंडळाच्या (CPCB) डॅशबोर्डनुसार दक्षिण मुंबईतील मझगाव, पूर्व उपनगरातील देवनार आणि पश्चिम उपनगरातील malad हे सतत खराब AQI नोंदणारे प्रमुख भाग आहेत.​

CPCB च्या आकडेवारीनुसार १ ते २७ नोव्हेंबरदरम्यान मझगावने १२ दिवस ‘poor’, २ दिवस ‘very poor’ AQI नोंदवला, तर ६–६ दिवस ‘moderate’ आणि ‘satisfactory’ श्रेणीतील AQI नोंदवला गेला. विशेष म्हणजे १६ नोव्हेंबरपासून मझगावमध्ये सलग ‘poor’ AQI नोंदत आहे. गुरुवारी मझगावचा AQI २५९ होता.​

महानगरपालिकेच्या अधिकाऱ्यांनी सांगितले की या भागांत हवेची गुणवत्ता स्थानिक कारणांमुळे अधिक बिघडते. “मझगावमध्ये काही बेकर्‍या हवेचे प्रदूषण वाढवत आहेत. देवनारमध्ये उघड्यावर कचरा जाळणे हा मुख्य कारणीभूत घटक आहे. आम्ही स्थानिक पातळीवर हस्तक्षेप सुरू केले आहेत आणि जमिनीवर प्रत्यक्ष स्थितीवर लक्ष ठेवण्यासाठी आमचा कर्मचारी वर्ग तैनात केला आहे,” असे अधिकारी म्हणाले.​

दरम्यान, तज्ञांच्या मते मुंबईतील काही भागांत खराब AQI दिसण्यामागे थंड होणारे आणि मंदावलेले वारेही कारणीभूत आहेत. हवा थंड होऊ लागली की ती जड होते आणि वाऱ्याचा वेग कमी असल्यामुळे प्रदूषक घटक बराच वेळ खालच्या थरातच लटकून राहतात. त्यामुळे धुकट–धुरकट वातावरण तयार होऊन हवेत सूक्ष्म धूलिकणांचे प्रमाण वाढते.​

स्कायमेट वेदरचे हवामानतज्ज्ञ आणि उपाध्यक्ष महेश पळावात यांनी सांगितले, “मान्सून माघारी गेल्यानंतर मुंबईतील हवेची गुणवत्ता खालावणे सुरू झाले आहे. कारण पावसाळ्यात वातावरणाची नैसर्गिक स्वच्छता होते आणि हवा प्रदूषणमुक्त राहते. अनियमित पावसामुळे काही दिवस AQI सुधारला होता. पण आता पाऊस नाही, त्यामुळे एकूण AQI पुन्हा घसरत आहे.”​